25-40

Αιλίου Αριστείδη ύμνος εις Σάραπιν

Μελέτες - Articles

Το παρόν άρθρο πραγματεύεται τοv ύμνο του Αίλιου Αριστείδη Εις Σάραπιν, ένα κείμενο φημισμένου ρήτορα που συντάχθηκε στα μέσα του 2ου αι. μ.Χ. Ο ύμνος Εις Σάραπιν είναι ιδιαίτερα σημαντικός για τον μελετητή της ρητορικής, γιατί ο συγγραφέας του εγκαινιάζει (και πάντως έχει την αίσθηση ότι εγκαινιάζει) ένα νέο είδος πεζού ή ρητορικού λόγου (ύμνους θεών) και επιχειρεί να απαντήσει σε ορισμένα θεωρητικά προβλήματα που σχετίζονται με το νέο αυτό είδος. Ταυτόχρονα εφαρμόζει στην πράξη τη θεωρία του υμνώντας τον Σάραπιν, έναν καινούργιο θεό που δεν ανήκει στο παραδοσιακό πάνθεο των Ελλήνων. Το ερώτημα που ανακύπτει στην προκειμένη περίπτωση είναι αν η συνύπαρξη των δύο νέων στοιχείων (ένα στο χώρο της ρητορικής και ένα στο χώρο της θρησκείας) είναι συμπτωματική ή υπάρχει κάποια ιδιαίτερη σχέση μεταξύ τους. Μια σύγκριση ανάμεσα στον Εις Σάραπιν και έναν άλλο ύμνο του Αριστείδη Εις Δία, λίγο μεταγενέστερο, καθώς και μεταξύ επιχειρημάτων που ο ρήτορας παρουσιάζει στον ύμνο Εις Σάραπιν και επιχειρημάτων που έχουν χρησιμοποιηθεί σε άλλα έργα του για την υπεράσπιση της ρητορικής (Προς Πλάτωνα υπέρ ρητορικής,)οδηγεί σε ενδιαφέροντα, κατά την άποψή μου, συμπεράσματα.Θρησκευόμενη φύση ο Αριστείδης, εμφανίζεται, παράλληλα, από πολύ νωρίς (και παραμένει σε όλη τη διάρκεια της ζωής του) αφοσιωμένος στη ρητορική. Δεν είναι, λοιπόν, παράξενο που η αντίληψή του για τον θεό και τη θρησκεία είναι σαφώς επηρεασμένη από τη ρητορική του παιδεία. Ο Σάραπις είναι σε σχέση με τους άλλους παραδοσιακούς θεούς, ό,τι είναι η ρητορική για τις άλλες τέχνες και επιστήμες το έργο του και η βοήθεια που προσφέρει στο ανθρώπινο γένος είναι παρόμοια με αυτά της ρητορικής. Ο θεός αυτός, όπως φαίνεται, ικανοποίησε τις πνευματικές ανησυχίες του ρήτορα (τουλάχιστον για μια σύντομη περίοδο), καθώς μπορούσε να τον πλάσει ο Αριστείδης σύμφωνα με τη ρητορική του συνείδηση. Είναι ο θεός που έρχεται να εξασφαλίσει την αρμονία για τους ανθρώπους μέσα στην πολυμορφία και πολυφωνία του σύμπαντος -έργο στο οποίο στοχεύει, σε ένα άλλο επίπεδο, και η ρητορική. Δεν είναι, λοιπόν, καθόλου τυχαίο, κατά τη γνώμη μου, ότι το νέο ρητορικό είδος εγκαινιάζεται με τον ύμνο Εις Σάραπιν. Η σύγκριση με τον ύμνο Εις Αία, όμως, δείχνει ότι σύντομα ο Αριστείδης διεύρυνε τον ορίζονται των θεολογικών του ανησυχιών με τη συζήτηση κοσμολογικών προβλημάτων και αναγνώρισε στη μορφή του Δία τη θεία εκείνη δύναμη που δημιούργησε τον κόσμο. Κατά την άποψή μου, η ελεύθερη Θεολογική και θρησκευτική περιπλάνηση του Αριστείδη ανακόπηκε πρόωρα από τη ραγδαία επιδείνωση της υγείας του και την αναζήτηση θεραπείας και στήριξης που τον έστρεψαν προς τον Ασκληπιό.

• Humanities

• Λογοτεχνία

Ρητορικός λόγος, Αίλιος Αριστείδης, Θεός Σάραπις, Aelius Aristides, Rhetoric and Religionina Changing World, Sarapis

This paper was originally presented at the ISHR Conference in Strasbourg (2007), and for that reason, despite the changes and additions I made afterwards, it still contains traces o f its original style intended for oral presentation. At this point I would like to thank my friend Janet M. Atwill, University of Tennessee, for her useful comments and inspiring remarks.