151-166

Ο Ηρακλής και το λιοντάρι της Νεμέας στη Ρόδο : δύο Αθηναϊκές μελανόμορφες όλπες από την Ιαλυσό και την Κάμιρο

Μελέτες = Articles

• Λαιμού, Άννα Α.

Ο στόχος του άρθρου είναι διττός. Στο πρώτο μέρος δημοσιεύονται δύο αθηναϊκές μελανόμορφες όλπες από την Ιαλυσό και την Κάμιρο της Ρόδου. Η πρώτη, με αρ. ευρ. 10480 (Πίν. 34 και 35), προέρχεται από τον κιβωτιόσχημο τάφο αρ. 194 στην Ιαλυσό και η δεύτερη, με αρ. ευρ. 13351 (Πίν. 36 και 37), από παιδική ταφή σε πίθο στο Μακρύ Λαγγόνι της Καμίρου. Και οι δύο εκτίθενται στο Αρχαιολογικό Μουσείο της Ρόδου και βρέθηκαν κατά τη διάρκεια των συστηματικών ανασκαφούν των Ιταλών στο νησί. Περιγράφονται διεξοδικά η κατάσταση διατήρησης των δύο αγγείων, οι διαστάσεις, το σχήμα, η διακόσμηση, τα επίθετα χρώματα, η τεχνοτροπία και η χρονολόγησή τους. Οι τεχνοτροπικές τους ομοιότητες, κυρίως ο χαρακτήρας και το πνεύμα που διαπνέουν τα δύο αγγεία, οδήγησαν τον Beazley στο Attic Black-Figure Vase-Painters (1956), σελ. 449, να τις απομονώσει αποδίδοντάς τις στο ίδιο χέρι και ονομάζοντας τον ανώνυμο κεραμο- γράφο τους με το συμβατικό όνομα του Ζωγράφου της Ρόδου 10480. Μέλημά μας είναι να επισημάνουμε τις στυλισακές διαφορές, σημαντικές σε μιά πρώτη ανάγνωση, ανάμεσα στα δύο αγγεία, για να καταλήξουμε όμως όχι απλώς στην αποδοχή της απόδοσης, που άλλωστε και η κατοπινή έρευνα ακολούθησε ανεπιφύλακτα, αλλά να επιχειρήσουμε να τεκμηριώσουμε τα ουσιαστικά εκείνα στοιχεία, καθώς και τη διάταξη της σύνθεσης, που ενώνουν τα δύο έργα.Στο δεύτερο μέρος του άρθρου η μελέτη επικεντρώνεται στις εικονογραφικές ιδιαιτερότητες των σκηνών του χιλιοδουλεμένου στην κυριολεξία θέματος του Ηρακλή με το λιοντάρι της Νεμέας στον αθηναϊκό μελανόμορφο ρυθμό. Το πρόβλημα που ήδη απασχόλησε την έρευνα είναι εάν πράγματι πρόκειται για τον Ηρακλή και τον άθλο του, αφού ο ήρωας παρουσιάζεται με νεανική μορφή, αγένειος, όπως άλλωστε και οι δύο δορυφορούντες έφηβοι που τον πλαισιώνουν, και επιπρόσθετα δεν εικονίζονται τα αναγνωριστικά σύμβολά του, τουλάχιστον στην πρώτη όλπη 10480. Μετά από την ένταξη των συγκεκριμένων σκηνών στον εικο- νογραφικό τύπο της όρθιας πάλης συζητιέται αναλυτικά η ιδιομορφία των μορφών και οι ιδιαιτερότητες των στοιχείων στις δύο σκηνές. Η ερμηνεία του αγένειου Ηρακλή, τον οποίο οι Πρωτοπόροι ερυθρομορφογράφοι, όπως για παράδειγμα ο Ζωγράφος του Ευεργίδη, ο Ζωγράφος του Χάροπος, ο Ζωγράφος του Κλεοφρά- δους κ.ά., αλλά και κοροπλάστες σε πήλινα ανάγλυφα του τέλους του 6ου αι. π.Χ., συλλαμβάνουν και αποδίδουν νεανικό, σύμφωνα με την αλλαγή του πνεύματος της εποχής είναι, κατά τη γνώμη μας, εύλογη. Άλλωστε, στο ίδιο αυτό πνεύμα κινούνται και αρκετοί ομότεχνοί τους μελανομορφογράφοι μεταγράφοντας τον τύπο στη δική τους τεχνική. Η απουσία χαρακτηριστικών συμβόλων του ήρωα επίσης δεν είναι απόλυτη, γιατί στη σκηνή της όλπης 13351 ο νεανίας δεξιά του Ηρακλή είναι ο κατεξοχήν ροπαλοφόρος ήρωας μετά τον Ηρακλή, ο σύντροφός του Ιόλαος, μαρτυρημένος με το ρόπαλο του ήρωα σε πάμπολλες παραστάσεις του άθλου σε όλα τα εικονογραφικά σχήματα. Μάλιστα, το σύμβολο του Ηρακλή, το ροζιασμένο ρόπαλο, αποδίδεται με ιδιαίτερα ρεαλιστικό τρόπο. Στην όλπη 10480 τον ήρωα με το λιοντάρι πλαισιώνουν δορυφορούντες νεανίες, δημιουργώντας έτσι μιαν αρμονική, τριαδική ουσιαστικά, σύνθεση.Οι σκηνές των δύο ολπών, σύμφωνα με μία άποψη της εικονολογικής προσέγγισης, νοηματοδοτούνται από «τελετουργίες νεανιών» σχεπζόμενες με την είσοδό τους στην εφηβεία. Αμφιβάλλουμε όμως κατά πόσο θα είχαν απασχολήσει και τον αρχαίο κεραμογράφο, ο οποίος νομίζουμε ότι, επαναλαμβάνοντας ένα χιλιοειπωμένο θέμα με σχετική πρωτοτυπία, προσπάθησε να συνδυάσει με ιδιαίτερη περίσκεψη το σχήμα των αγγείων του με τη σύνθεση της όρθιας πάλης, μάλιστα αναμιγνύοντας και στοιχεία από άλλα εικονιστικά θέματα. Με αυτό τον τρόπο αποσκοπούσε αποκλειστικά στην ευκολότερη διάθεση των προϊόντων του εργαστηρίου του.

• History and Archaeology
• Arts

• Αρχαιολογία
• Τέχνη
• Mythology
• Pottery, Greek

ζωγραφική

e-mail: annlemos@arch.uoa.gr