139-150

Το θέατρο ως "ετεροτοπία"

Μορφές Καλλιτεχνικής Αμφισβήτησης - Κομφορμισμός και Αμφισβήτηση/Pluralité des formes de contestation artistique - Conformisme et contestation

• Saison, Maryvonne

Τό παρόν κείμενο έπιχειρεί νά προσδιορίσει τήν άμφισβήτηση σύμφωνα μέ τόν τρόπο πού τήν άντιλαμβανόμαστε σήμερα: οί μορφές τής άμφισβήτησης είναι έγγεγραμμένες στήν ιστορία, όπως καί οί έκδηλώσεις τής σκέψης ή τής τέχνης. Αμφισβητώ σημαίνει σήμερα βάζω τά όρια νά παίξουν, άποκαλύπτω τήν πραγματική τους ύπαρξη, τό πόσο εύθραυστα είναι καί πόσο στενά δεμένα μέ τή δική μας χειρονομία πού τά καθιερώνει- άμφισβητώ δέν σημαίνει λοιπόν άπλώς καί μόνον διενεργώ μία άνατροπή τών άξιών, άλλά άποσυνδέω τήν κατάφαση άπό τή νομιμοποίηση, όπως έξαγγέλλει ό Michel Foucault σέ ενα άφιέρωμα στόν Georges Bataille.Ό προβληματισμός μας ξεκινά άπό τίς προτάσεις τού Foucault καί προσπαθεί νά δείξει μέ ποιό τρόπο τό θέατρο μπορεί νά λειτουργήσει στόν σύγχρονο κόσμο ώς ύπονομευτής τών ορίων. Επίσης έπικαλεΐται τήν κατηγορία τής «έτεροτοπίας» γιά νά δείξει μέ ποιό τρόπο τό θέατρο μπορεί νά έξετάζει τούς άποκλεισμούς καί ταυτόχρονα νά θέτει έκ νέου ύπό συζήτηση τήν ύπαρξη τών ορίων: ένας χώρος, κατά τόν Foucault, ορίζεται ώς έτεροτοπία όταν, ένώ είναι πραγματικός καί ύλοποιημένος, προορίζεται γιά μιά συγκεκριμένη χρήση, άνταποκρίνεται σέ μία ιδιαίτερη λειτουργία, ή οποία μέ τήν ύπαρξή της και μόνο θέτει έρωτήματα άπέναντι σέ οτιδήποτε συμβαίνει εξω άπό τή δική της σφαίρα.Άλλά τό θέατρο εχει καί ενα άλλο χαρακτηριστικό πού διπλασιάζει τήν έτεροτυπική δομή του: αύτά πού συμβαίνουν έπί σκηνής μπορούμε νά τά συλλογιστούμε σύμφωνα μέ αύτό πού ό Foucault ονομάζει «καθρέφτη»: μία μεικτή πραγματικότητα μεταξύ έτεροτοπίας καί ούτοπίας, έξωπραγματική όπως ή ούτοπία, έφόσον τήν κοιτάζουμε έκεϊ όπου δέν ύπάρχει, άλλά άναμφίβολα πραγματική άπό τό γεγονός ότι έπιστρέφει σέ αύτούς πού κοιτάζουν. Μέ αύτήν του τήν ιδιότητα του καθρέφτη, τό θέατρο μας φέρνει άντιμέτωπους μέ μία έτεροτοπία τοϋ κειμένου καί τού σκηνικού θεάματος, ή όποια μέ τή σειρά της μάς ώθεΐ νά έπανεξετάσουμε τίς βεβαιότητές μας, τά σημεία άναφοράς μας καί τά όρια πού έμεϊς καθιερώνουμε.Έτεροτοπικό άπό τήν ’ίδια τή δομή του, συχνά θεωρούμενο ώς ό τόπος μιας «άληθινής ψευδαίσθησης», τό θέατρο έχει μία ροπή πρός τήν άμφισβήτηση. Ωστόσο, κάποιες φορές άκόμη κι όταν ύπάρ- χει σαφής πρόθεση άμφισβήτησης, τό θέατρο μπορεί νά άποκλίνει άπό τήν πραγματική του κλίση καί νά μήν τοποθετήσει μαζί, στό σκηνικό δρώμενο, τό όριο καί τήν παραβίασή του. Σέ αύτή τήν περίπτωση ένισχύει τίς βεβαιότητες καί τίς εδραιωμένες άντιλήψεις. Τό κείμενο άναλύει πρώτα ορισμένα παραδείγματα άπό τό θέατρο στά όποια κανένα φαινόμενο άμφισβήτησης δέν παράγεται, και στή συνέχεια περιγράφει τό έπιτυχημένο έγχείρημα ενός νέου γάλλου σκηνοθέτη, τού Olivier Besson, ό όποιος, άποφεύγοντας κάθε προσφυγή στό πομπώδες, παρουσιάζει τήν «πρακτική τού φόνου κατά συρροή» (serial killers) μέ τρόπο ώστε νά άναδεικνύεται τόσο ή ριζική της ετερότητα όσο καί ή τόσο παράξενη κοινοτοπία της.

• Arts

• Τέχνη
• Θέατρο