1-29

Τα κριτήρια της αισθητικής εκτιμήσεως

• Morawski, Stefan

Το δοκίμιο αποτελείται άπό εξ τμήματα. Το πρώτο, το εισαγωγικό, θέτει το έρώτημα σχετικά μέ την άνάγκη τής συνεχίσεως τής έκτιμήσεως των έ'ργων τέχνης. Το δεύτερο, έρχεται πίσω, είς την φιλοσοφική παράδοση, καί καταδεικνύει τί βρίσκομε σε τέτοιες προσπάθειες, όπως οί διαπραγματεύσεις των Χιούμ καί Κάντ μέ το υπό μελέτην θέμα. Το τρίτο τμήμα, προσφέρει την άνάλυση των άξιολογικών θεμελίων πού κάνουν την εκτίμηση δυνατή.Ό συγγραφεύς υποστηρίζει ότι πρέπει νά διακρίνωμε κυρίως την τάξη των άντικειμένων τέχνης άπό όλα τά άλλα αντικείμενα (αντίστοιχα την τάξη των αισθητικών εμπειριών) καί μόνον επάνω σ’ αυτή τή βάση, ή μπορούμε να προχωρήσουμε στην κατάταξη (χαρακτηρισμό). 'Ο συγγραφεύς προτείνει να καλή τά βασικά κριτήρια, αξιολογικά, δηλαδή κριτήρια πού αποτελούν το πεδίον (περιοχή) τών αισθητικών αξιών καί τά δευτερογενή κριτήρια έκτιμήσεως. Τά πρώτα μάς λένε τί είναι αίσθητικώς καλόν, τά έπόμενα λένεΤι είναι καλλίτερον. Τά δεύτερα αύτά ποσοποιοϋν τίς θεμελιώδεις άξιες, πού γίνονται δεκτές σάν τά διαφορετικά χαρακτηριστικά τών έ'ργων τέχνης. Μπορεί κανείς νά δή ότι τά έργα τής τέχνης είναι κατά το μάλλον ή ήττον συνεχή, εκφραστικά, ρεαλιστικά, λειτουργικά. (Το τελευταίου τούτο άναφέρεται στήν ’Αρχιτεκτονική καί στις έφηρμοσμένες τέχνες). Είναι λογικό να συγκρίνωμε καί νά κατατάσσωμε τά έργα τής τέχνης, σύμφωνα μέ ένα καί μοναδικό χαρακτηριστικό. Έξ άλλου, είναι πάρα πολύ αμφίβολο εάν μπορεί κανείς νά πείση ότι π.χ. ή περισσότερο ρεαλιστική τέχνη είναι καλλίτερη άπό εκείνη πού είναι περισσότερο έκφραστική (ή το άντίστροφο). Το να άντισταθοϋμε στίς ρεαλιστικές καί στις λειτουργικές άξιες φαίνεται φανερά άνούσιο, έκτος έάν κανείς ίσχυρισθή a priori καί αύθαιρέτως μία δεδομένη ιεραρχία αισθητικών άξιών. ’ Έτσι, γιά νά κάνη κανείς τήν διαδικασία τής έκτιμήσεως άξιόπιστη, πρέπει νά άκολουθήση τουλάχιστον τέσσαρες στρατηγικούς κανόνες, α) τά έργα τής τέχνης πρέπει νά έχουν τίς ίδιες ιδέες ποιοτικές άξιες, β) νά άνήκουν στην ίδια περιοχή τέχνης ή έστω καί στο ’ίδιο γένος γ) να άντιπροσωπεύουν την ’ίδια γραμμή ύφους δ) νά έρχεται άπό την ίδια περίοδο και τόπο καταγωγής.Η ενέργεια τής ποσοποιήσεως, πρέπει νά τονισθή, δεν σημαίνει έδώ μέτρηση. Ή ποσοποίηση άναφέρεται μόνο εις το μέγεθος καί τήν ένταση των ποιοτήτων που θά μπορούν να συλληφθούν με άμεση κατανόηση, καί όχι σε μετρητά μεγέθη πού μπαίνουν σέ άριθμούς.Το τελευταίο τμήμα ασχολείται μέ δύο κριτήρια έκτιμήσεως, τά όποια δεν ποσοποιούνται μέ βάση τίς καθιερωμένες αισθητικές άξιες. Τά δύο κριτήρια άφοροΰν τον νεωτερισμό καί την πρωτοτυπία• το πρώτο είναι, πρώτα απ’ όλα, ιστορικού καί κοινωνιολογικού χαρακτήρος, το επόμενο είναι ένα προσωπικό χαρακτηριστικό, μία έπισήμανση δεδομένης καλλιτεχνικής άτομικότητος. Στη δική μας καλλιτεχνική παράδοση, τά δύο αυτά κριτήρια θεωρούνται τά κεντρικά σημεία τής έκτιμήσεως.Γνωρίζομε όμως άλλους τύπους πολιτισμών όπου οί παραδοσιακοί κανόνες εκτιμούνται περισσότερον παρά ό νεωτερισμός, το συμβατικό ΰφος, περισσότερο άπο τήν πρωτοτυπία.Το πέμπτο θέμα άφορά τά μή αισθητικά κριτήρια τής έκτιμήσεως, π.χ. ήθικά, πολιτικά, θρησκευτικά, φιλοσοφικά, τά όποια συνεχώς έπεμβαίνουν στις άνθρώπινες διαδικασίες τής κατατάξεως τών έ'ργων τέχνης. Ό ίδιος ό συγγραφεύς βρίσκει ότι ένα τέτοιο κριτήριο, δηλαδή το κριτήριου τής άνταποξενώσεως (κατά τήν Μαρξιστικήν έννοιαν), δηλαδή τής κριτικής τών έργων τής τέχνης ύπό το φώς τού άνθρωπίνου διαρκούς άγώνος προς τήν έλευθερίαν, ή μπορεί νά ύποστηριχθή έντονα.Το τελευταίο τμήμα υπογραμμίζει τήν διαφορά μεταξύ τών αισθητικών καί μή αισθητικών κριτηρίων τής έκτιμήσεως (καί τά δύο είδη είναι αναπόφευκτα καί δικαιολογημένα όταν είναι στην θέση τους, άλλά είναι καταστρεπτικά όταν συγχέωνται), καί ύποδεικνύει θέματα τά όποια δέν έξετάζονται εις το δοκίμιον καί φαίνονται σημαντικά (τί κάνει ένα δημιουργικό έργο κλασσικό ; ποια άξιολογικά κριτήρια θά μπορούσαν νά εφαρμοστούν στήν αισθητική έμπειρία;).Τό άνωτέρω δοκίμιο δίνει πολλά παραδείγματα άλλά βέβαια το νά τεκμηριώση κανείς τέτοιους στοχασμούς θά απαιτούσε νά γράψη ένα βιβλίο.

• Philosophy, Ethics and Religion

• Αισθητική