40-62

Μοίρα και ελευθερία στην «Ορέστεια»

• Lattre, Alain de

Η ανάγνωση της «Όρεστείας» στηρίζεται σέ ένα διπλό αίτημα: στη δυαδικότητα τής μοίρας καί τής έλευθερίας, μιας ανάγκης πού θά μας έπιβαλλόταν έκ των έξω καί των πρωτοβουλιών μας πού θά προσπαθούσαν ματαίως ν’ άντιδράσουν είναι το αίτημα τής δυαδικότητος τής φύσεως καί τής έλευθερίας: υπάρχει ή τάξη των πραγμάτων πού έρχεται έκ των έξω, καί στην όποια δεν μπορούμε τίποτα ν’ άλλάξωμε, καί ή τάξη τής έλευθερίας μας πού έγκλείεται στις έπιθυμίες μας.Άναμφιβόλως πολλές άπόψεις των κειμένων έπιτρέπουν αυτήν την ερμηνεία. Είναι μάλιστα τόσο συνήθης, πού ό Sartre στις Μνΐγες, ένώ την άρνεΐται, στήν πραγματικότητα την έπικυρώνει. 'Ο δυαδισμός τής μοίρας καί της έλευθερίας, λέγει, δεν υπάρχει γιά τον άπλούστατο λόγο ότι δεν ύπάρχει τάξις τής άνάγκης, πού θά ήταν προνόμιο των θεών, για νά έλθη σέ άντίθεση μέ την δεύτερη, δηλαδή τήν έλευθερία. Οί θεοί δέν υπάρχουν καί ό άνθρωπος είναι μόνος άπέναντι στή φύση.’Αλλά ώς έκ τούτου ή έλευθερία του γίνεται κενή: δέν είχε νόημα μέσα στο θεατρικό έργο τού Sartre παρά ώς άντίθεση στήν τάξη τής μοίρας. Άφότου τίποτε δέν άντιστέκεται, διαλύεται σέ μιά μοναξιά χωρίς έλπίδα: Ό Όρέστης, πού τόν άπαρνεΐται το ’Άργος, φεύγει μόνος.Τό αίτημα τής δυαδικότητος είναι ίσως άμφισβητήσιμο: δέν υπάρχει ίσως ή άντίθεσις πού νομίζομε άνάμεσα στήν άνάγκη τών θεών καί στην πρωτοβουλία τών άνθρώπων, άνάμεσα στήν έλευθερία καί τή φύση. Μιά προσεχτικώτερη άνάγνωση άνατρέπει αύτή τήν άντίληψη. Δέν υπάρχει, άπό της άπόψεως τών θεών, δυαδικότης μεταξύ αυτών καί μιας έλευθερίας τού άνθρώπου πού θά ήταν αιχμάλωτη. Δέν υπάρχει άπό τής άπόψεως τού άνθρώπου, δυαδικότης τής έλευθερίας του προς τά διδάγματα πού θά έδέχετο έκ τών έξω. 'Η σχέση τού ένός μέ τό άλλο μέρος είναι μιά σχέση έσωτερικότητος. Οί θεοί διακηρύσσουνμιά άπόφαση πού δέν έχει νόημα παρά άπό τήν συσχέτιση ή όποια προϋποτίθεται έξ άρχής μέ τήν πρωτοβουλία τών άνθρώπων• καί οί άνθρωποι, άπ’ τή μεριά τους, βλέπουν λιγώτερο μέσα στο άναπόφευκτο αυτού πού τούς τυχαίνει έναν έξαναγκασμό πού θά τούς κατέβαλλε, παρά τόν άνώτερο ορισμό του έαυτοΰ των. 'Ένα έκλεκτό σημείο τού εαυτού μας πού έχει άξια γενικότητος, καί πού στήν μοναδική του διατύπωση άξίζει νά τό λάβουν ύπ’δψει τους οί νόμοι τών θεών. ’Αλλά πού είναι τότε τόσο μοναδικό καί άναντικατάστατο, ώστε άπαιτεΐ γιά νά τό φθάση κανείς, τις πιο σκληρές θυσίες και τήν άρνηση τών πιό άγαπητών δεσμών. Αύτό πού ζητούν οί θεοί είναι μια άποδοχή τού άνθρώπου. Καί αυτός άνάλογα μέ τήν προσαρμογή του, άναγνωρίζεται στήν ομοφροσύνη μέ τούς θεούς, καί σέ μιά συνωμοσία ολόκληρης της φύσεως.Είναι αυτό πού ό ποιητής — έν προκειμένω ό Giraudoux — περισσότερο άπύ τον φιλόσοφο — τον Sartre ειδικά — μπόρεσε νά αίσθανθή — καί να εκφράση. Ή ομοφροσύνη των άνθρώπων καί του ουρανού, των θεών καί της γης.

• Philosophy, Ethics and Religion

• Θεωρία (Φιλοσοφία)