19-28

Καθορίζοντας ταυτότητες στην περιοχή του Εύξεινου Πόντου : η περίπτωση των Μασσαγετών στις ελληνικές γραμματειακές πηγές

Ιστορία

• Ξυδόπουλος, Ιωάννης Κ.

Η αμφισημία της αίσθησης των συνόρων μεταξύ Ελλήνων και βαρβάρων είναι ιδιαίτερα εμφανής στην περίπτωση των φύλων που βρίσκονταν στη βόρεια πλευρά του Εύξεινου Πόντου, όπως για παράδειγμα οι Μασσαγέτες. Η εθνοτική τους ταυτότητα δεν αποτελούσε κάτι το αμφισβητήσιμο: εφόσον δεν πληρούσαν το δεύτερο κριτήριο που είχε θέσει ο Ηρόδοτος (το γλωσσικό), ήταν βάρβαροι.Είναι εξαιρετικά πιθανό ότι στην ιστοριογραφία των κλασικών χρόνων τα πολιτιστικά όρια μεταξύ Ελλήνων και μη Ελλήνων προβάλλονταν ακριβώς όπως υπήρχαν στο μυαλό των συγγραφέων. Επιπλέον, αυτή η ύπαρξη ορίων προϋπέθετε ότι οι ιστορικοί έπρεπε να σχηματίσουν μία σαφώς καθορισμένη ιδέα περί ταυτοτήτων, τόσο για τους ίδιους όσο και για το αναγνωστικό κοινό τους. Αυτά τα κριτήρια εφαρμόζονταν κατά περίπτωση σε διαφορετικές (μη ελληνικές) κοινωνίες. Προφανώς, θα υπήρχαν κάποια αντικειμενικά χαρακτηριστικά ή πολιτιστικά στοιχεία, γνωστά είτε από έμμεσες πληροφορίες είτε από άμεση εμπειρία, τα οποία και υποβοηθούσαν τη χάραξη αυτών των ορίων. Αυτή η «κόκκινη γραμμή» είναι ιδιαίτερα έντονη κατά την κλασική περίοδο.Οι Μασσαγέτες, από αυτήν την άποψη, αποτελούν μία κατεξοχήν περίπτωση προς εξέταση: παρουσιάζονται μαζί με τα υπόλοιπα σκυθικά φύλα ως βάρβαροι, ένας λαός ο οποίος δεν θα μπορούσε να επανακατηγοριοποιηθεί ως Έλληνες (κάτι το οποίο ο S. Hornblower ισχυρίζεται ότι συνέβαινε με τους λαούς που συναντούσαν οι Έλληνες στα ταξίδια τους). Μολονότι εύκολα μπορεί κάποιος να ανιχνεύσει στους μύθους ένα ελληνικό «υπόστρωμα», το οποίο υποδήλωνε την ελληνική παρουσία στην περιοχή του Καυκάσου σε μία περίοδο χαμένη στα βάθη του χρόνου, η «επινόηση» ενός ελληνικού παρελθόντος για τους Μασσαγέτες ήταν αδιανόητη. Τα ήθη και έθιμά τους ήταν τελείως ξένα προς τα ελληνικά. Και αυτή η παράμετρος καθόρισε την πρόσληψή τους καθόλη την κλασική περίοδο.

• History and Archaeology
• Political Science

• Ιστορία, Αρχαία
• Nationalism

κλασική εποχή

An earlier form of this paper was read at the 21st International Congress of Historical Sciences, held in Amsterdam (22-28.8.2010). He would like to express his warmest thanks to Assoc. Prof. Christos Tsagalis for reading, commenting and correcting the English text.