L'espace et les perspectives
Part of : Χρονικά αισθητικής : ετήσιον δελτίον της Ελληνικής Εταιρείας Αισθητικής ; Vol.ΙΓ-ΙΔ, No.1, 1974, pages 18-44
Issue:
Pages:
18-44
Parallel Title:
Ο χώρος και η προοπτική
Author:
Abstract:
*Η ιστορία τής άποδόσεως τού χώρου στήν ζωγραφική είναι ή ιστορία ένός τεχνάσματος, πού οί τρόποι έκφράσεώς του καί ή εξέλιξή του είναι ιδιαίτερα πλούσιοι σέ σημασία, γιατί άπτονται τού φανταστικού, τόσο γιά τόν δημιουργό αύτοΰ τού τεχνάσματος, όσο καί γιά τόν θεατή. «Ποιεΐν» καί «αίσθησις», συμπλέκονται άλληλοδιαδόχως ή συγχρόνως. Το πρόβλημα είναι το έξης : ή προσπάθεια τοϋ καλλιτέχνη νά ύποβάλη πάνω σέ μιά επίπεδη επιφάνεια (τοϋ μουσαμά, τοϋ χειρογράφου ή τοϋ τοίχου) την τρίτη διάσταση, ή οποία δταν άπουσιάζη, δεν μπορεί νά άποδοθή παρά καταφεύγοντας σέ κατασκευαστικά τεχνάσματα πού νά έκφράζωνται πάλι με τεχνάσματα τής τεχνικής.'Απλοποιώντας δλο το πρόβλημα, μπορεί κανείς νά δεχθή δτι υπάρχουν δύο στάσεις γιά τον άνθρωπο πού θεωρεί το σύμπαν καί προσπαθεί νά τύ περιγράψη : 'Η μία είναι ή ανάλυση, πού περιγράφει απαριθμώντας. ’Αναγκαστικά παρεμβαίνει σ’ αύτήν ό παράγων χρόνος. 'Η άλλη είναι ή σύνθεση, ολικής συλλήψεως. Την χαρακτηρίζει το στιγμιαίο.Στην πρώτη περίπτωση, προκειμένου γιά σχέδια παιδιών, σκηνές λαϊκές, ζωγραφιές αιγυπτιακές, περσικές, μινιατούρες, ή άφήγηση μπορεί νά παρουσιάζεται όριζοντίως, καθέτως, έξ άπόπτου, άλλά πρόκειται πάντοτε γιά μιά τέχνη άπογραφής ( de l’inventaire ) χωρίς προοπτική σμικρίνουσα στο βάθος, μιά τέχνη «αντιληπτική», πού περιγράφει αύτύ πού είναι καί δχι αύτύ πού φαίνεται : μιά παράσταση τοϋ οντος ή τοϋ αντικειμένου, αύτοΰ καθ’ αύτό. Γιά νά επανέλθουμε στην αριστοτελική διάκριση τής «ούσίας» καί τοϋ «κατά συμβεβηκός», θά μπορούσαμε νά ποΰμε δτι πρόκειται γιά μιά αισθητική ζωγραφικής, μέ σκοπό τήν παράσταση τής ουσίας. Ένώ ή ζωγραφική πού μεταχειρίζεται μέσα προοπτικού ίλλουζιονισμοΰ, έχει σκοπό τήν παράσταση τοϋ τυχαίου. Τύ αντικείμενο θά ίδωθή υπό ώρισμένη γωνία σέ μιά ώρισμένη άπόσταση, καί σέ ώρισμένο φωτισμό, κ.λ.π. Είναι μιά αισθητική τοϋ φαινομένου (de l’apparence).Στήν ιστορία τής ζωγραφικής προοπτικής στή Δύση, βλέπομε τή βραδεία έγκαθίδρυση μιας ρασιοναλιστικής δομής, πού θά άπονείμη τήν άξια τοϋ απολύτου, σ’ αύτύ τον οπτικό ίλλουζιονισμό. ’Αλλά, ανάμεσα στήν ελληνική ζωγραφική καί τή ζωγραφική τοϋ Quattrocento, μεσολαβούν σχεδόν δύο χιλιάδες χρόνια, καί θά πρέπη νά περιμένουμε, στήν ’Ιταλία τούς Uccelo, Brunelleschi, Alberti, Pierro della Francesca, Λεονάρδο ντά Βίντσι, στήν Γερμανία τόν Dürer, στήν Γαλλία τόν Pélérin Viator γιά νά στηριχθή τό φαινόμενο σέ μαθηματικές βάσεις, μ’ άλλα λόγια γιά νά γίνη ή ζωγραφική τέχνη επιστήμη, χάρις στήν αύστηρή κωδικοποίηση των μεθόδων της γιά τήν περιγραφή τοϋ όρατοΰ. 'Η perspectiv a artificialis, άλλωστε, δέν θά είναι μόνον ένα μέσο έπιστημονικής γνώσης : θά γίνη μιά αληθινή μεταφυσική τοϋ χώρου συνδυασμένη μέ μιά αισθητική, ένα μέσο γιά νά ξαναβρή ό άνθρωπος τήν αρμονία καί τήν ομορφιά τής δομής τοϋ αισθητού σύμπαντος, ή μελέτη των αναλογιών καί τών αριθμών τοϋ οποίου μπορεί νά άποκαλύψη τά μυστικά του. ’Αλλά μόλις τά κατασκευαστικά τεχνάσματα γίνουν πιό τολμηρά, αύτή ή δεξιότητα τής τεχνικής, πού δέν υπηρετεί πλέον μόνον τό ιδεώδες τής γνώσεως, τείνει νά γίνη ένα άντικείμενο παιγνιδιοΰ. Στήν εποχή τών καταπλη κτικών οροφών τοϋ μπαρόκ, ή τέχνη τής προοπτικής μέ την συνεχή αναζήτηση τής οπτικής άπατης, πιάνεται στην παγίδα των ιδίων της τεχνασμάτων.Οί έμπρεσσιονιστές, παρά την φαινομενική πρωτοτυπία τής αισθητικής τους δεν είχαν άλλη άντίληψη χώρου, άπό τον χώρο του Alberti. ’Αλλά ό Cézanne έπαναφέρει το θέμα μέ ένα τελείως νέο αίσθημα τοϋ χώρου. Δημιουργεί κατευθύνσεις τοϋ ενδιαφέροντος πού διατάσσουν την κινητή πολλαπλότητα τών οπτικών άκτίνων : ό πίνακας ξαναβρίσκει τήν ισορροπία άπο το σοφό παιγνίδι τών άνισορροπιών πού άντισταθμίζονται (ό «Γύψινος ’Έρως», το «πορτραϊτο τοϋ Geffroy»). Γι’ αύτύ ό Cézanne είναι ή πηγή όλης τής μοντέρνας ζωγραφικής, τοϋ κυβισμοΰ βεβαίως, άλλά επίσης τοϋ έξπρεσσιονισμοΰ καί τοϋ άφαιρετισμοΰ. Προαναγγέλλει τον Πικασσύ καί τον Μπράκ, άλλά επίσης, στούς τελευταίους του πίνακες, τήν άναζήτηση ενός χώρου, δπου τά πάντα είναι άνοικτά το ένα προς το άλλο, χωρίς δρια ή δεσμούς, ενός χώρου άδε- σμεύτου, ή ωραιότερη έκφραση τοϋ οποίου είναι τά έ'ργα τοϋ Klee καί τοϋ Kandinsky.
Subject:
Subject (LC):
Notes:
Περιέχει εικόνες και σχέδια
