13-31

Η ψυχολογία της τέχνης : παρελθόν, παρόν, μέλλον

• Murno, Thomas

Η ψυχολογία της Τέχνης δεν είναι καθωρισμένη, ωργανωμένη επιστήμη, η επιστημονικός κλάδος, σήμερα, αν και μερικές φορές ταξινομείται σαν κλάδος της Ψυχολογίας ή της Αισθητικής. Σημαντικές συμβολές στή γνώση μας έπί τοϋ θέματος έγιναν άπό λογίους καί έρευνητές σέ πολλά διαφορετικά πεδία, δπως ή Φιλοσοφία, ή Φυσιολογία, ή Κοινωνιολογία, ή ’Ανθρωπολογία, ή 'Ιστορία καί ή Κριτική των διαφόρων τεχνών καί οΕ βιογραφίες των καλλιτεχνών. Ή κυριώτερη παρούσα άνάγκη είναι νά συγκεντρωθούν αυτές οί διασκορπισμένες δραστηριότητες, ώστε νά ύπάρξει περισσότερη συνεργασία μεταξύ τών λογιών καί ευρύτερη σύνθεση τών άποτελεσμάτων."Αλλοι κλάδοι τής Ψυχολογίας έλαβαν μεγάλη άνάπτυξη σέ μέγεθος, σέ δραστηριότητα καί σέ επίδραση κατά τό πρώτο ήμισυ τοϋ αίώνος. Τό δημόσιο ενδιαφέρον έν προκειμένφ έχει επίσης αυξηθεί. Πολλά άπ’ δσα γράφονται σήμερα γιά τήν Τέχνη καί τούς καλλιτέχνες έχουν ψυχολογικές προοπτικές ή προσπαθούν νά περιλάβουν ψυχολογικές ερμηνείες. ’Αλλά ή ψυχολογία τής Τέχνης σάν κλάδος τής επιστημονικής ψυχολογίας, μέ άκριβεΐς πειραματικές μεθόδους, σημειώνει κάμψη σέ δραστηριότητα καί επιδράσεις. Στήν αρχή τοϋ αίώνος, ύπό τήν ήγεσία τής Γερμανικής ψυχολογίας, πολλοί έξέχοντες Εύρω- παϊοι καί ’Αμερικανοί επιστήμονες κατηύθυναν τις έρευνές τους σ’ αύτό τό πεδίο. Τώρα, ή προσοχή τών έξεχόντων ψυχολόγων έχει στραφή άλλοΰ. Μία αιτία είναι ή υπερβολική εμπιστοσύνη στις άκριβεΐς ποσοτικές μεθόδους έρεύνης τής συμπεριφοράς. Πολλές άπό τίς κυριώτερες διαδικασίες της καλλιτεχνικής καί αισθητικής εμπειρίας επιτελοΰνται μέσα στο άτομο, καί μπορούν νά παρατηρηθούν μόνο ένδοσκοπικά. "Αλλο εμπόδιο, ειδικά στην Ευρώπη, είναι ή μετα- φυσικώτατη, ΐδεαλιστική προσέγγιση των λογίων προς την Αισθητική καί τά συναφή πεδία. Μιά περισσότερο εμπειρική, νατουραλιστική προσέγγιση, δπως σ’ άλλες ψυχολογικές καί πνευματικές έπιστήμες, είναι άναγκαία. Πολλές πληροφοριακές πηγές σχετικές μέ τίς τέχνες μπορούν νά συγκεντρωθούν, νά συγκριθοϋν καί νά διορθωθούν χωρίς νά έπιμένουμε επί τής άκριβοϋς μετρή- σεως, ώστε νά δημιουργήσουμε ένα άναπτυσσόμενο σώμα γνώσεως καί εμπεριστατωμένης θεωρίας.Τά κύρια δεδομένα καί προβλήματα τής Ψυχολογίας τής Τέχνης μπορούν νά συγκεντρωθούν ΰπό δύο ένότητες : α) καλλιτεχνικές διαδικασίες : δημιουργία, παραγωγή καί τελείωση των τεχνών, καί β) εκτίμηση καί κριτική. 'Η Ψυχολογία, σάν καθαρή περιγραφική έπιστήμη επιχειρεί νά άποκτήσει γνώσεις καί άντίληψη περί αύτών τών διαδικασιών ώς πρός τίς υποκειμενικές (εσωτερικές) καί τίς άντικειμενικές (εξωτερικές) τους άπόψεις. Δέν προσπαθεί νά κρίνει τήν άξια τών διαφόρων ειδών τέχνης ή τών τρόπων παραγωγής, καί νά προβαίνει σε πειραματικές επαληθεύσεις ή νά θέτει κανόνες γιά τον καλλιτέχνη ή τον κριτικό.Πρίν άπο τον δέκατο ένατο αιώνα, ό συνήθης τρόπος νά πλησιάζωνται αύτά τά φαινόμενα ήταν άπολυτοκρατικός, καί είχε γίνει δεκτό δτι αύτός ήταν ό μόνος δρόμος γιά τή δημιουργία καί τήν εκτίμηση τής Τέχνης. ΤΗταν τρόπος άριστοκρατικός, πού θεωρούσε τήν καλαισθησία τού πλούσιου, καλλιεργημένου γνώστη σάν αύθεντική, καί τήν καλαισθησία τών μαζών σάν άνά- ξια μελέτης. Σήμερα ό δικός μας τρόπος προσπελάσεως είναι πιο σχετικο- κρατικός καί πιο δημοκρατικός. “Εχει γίνει συνειδητό δτι υπάρχουν πολλά έγκυρα είδη τέχνης καί καλαισθησίας. Οί άνθρωποι συμπεριφέρονται πολύ διαφορετικά άπέναντι στήν Τέχνη, υπό διαφορετικές περιστάσεις. Το βασικό πρόβλημα είναι νά άνακαλυφθεΐ πειραματικά πώς τά διάφορα είδη τέχνης έπηρεάζουν τά διάφορα είδη χαρακτήρων υπό διαφορετικές συνθήκες.'Η θεωρητική μελέτη τής Ψυχολογίας τής Τέχνης άρχισε μέ τήν άρχαιοελ- ληνική καί ρωμαϊκή ποίηση καί φιλοσοφία. Βαθειές άπόψεις έκφέρονται άπό ποιητές σάν τον Πίνδαρο καί τον Λουκρήτιο, άπό φιλοσόφους σάν τόν Πλάτωνα καί τόν ’Αριστοτέλη, άπό θεωρητικούς τής λογοτεχνίας σάν τόν Λογ- γΐνο. 'Η προσπέλαση τού προβλήματος κατά τόν Μεσαίωνα καί τήν ’Αναγέννηση στάθηκε άκόμη ισχυρά νεοπλατωνική. Στίς άρχές δμως τού δεκάτου ενάτου αίώνος έγιναν σημαντικές κινήσεις πρός μιάν επιστημονική μέθοδο, σ’ αύτό καί στά συναφή πεδία. ’Ανάμεσα σ’ αυτές είναι : 1 ) ή θεωρία τής έξελίξεως, δπως έφαρμόστηκε άπό τόν Spencer καί τόν Darwin στίς τέχνες καί στίς αισθητικές λειτουργίες. 2) 'Η φυσιολογική έξέταση τής άντιλήψεως καί των συναφών λειτουργιών υπεισέρχονται στήν Τέχνη. 3 ) Ή κοινωνικοοικονομική έρμηνεία τής Τέχνης άπό τούς Marx, Engels καί Taine. 4) 'Η ψυχομετρική θεώρηση τών Fechner καί Galton. 5 ) 'Η θεωρία του Nietzsche περί άπολλώνειου καί διονυσιακού τύπου. 6) 'Η μελέτη τών παιδικών καλλιτεχνικών δημιουργημάτων. 7) 'Η θεωρία της Einfühlung, δπως άνεπτύχθη άπύ τούς Volkelt καί Lipps.'Ο εικοστός αιών περιλαμβάνει 8) τήν Ψυχανάλυση (Freud καί Jung).9 ) Μελέτες περί της δημιουργικής φαντασίας άπο τον Ribot καί άλλους.10 ) Μελέτες έπί τών ποικιλιών τών καλλιτεχνικών καί έκτιμητικών διαδικασιών. 11 ) Τήν « Σημαντική » καί τήν « Σημειωτική ». 12 ) Τήν πολιτισμική ψυχολογία πού έξετάζει τις ποικιλίες τής Τέχνης καί τών στάσεων άπέναντί της σέ διαφόρους πολιτισμούς καί περιόδους, περιλαμβανομένων τών άνατο- λικών καί τών πρωτογόνων. 13 ) Τή Μορφοκρατική Ψυχολογία, ειδικά τής οπτικής άντιλήψεως. 14 ) Τις θεωρίες περί προσωπικότητος καί χαρακτήρος. Τά διαγνωστικά τέστ καί τις έρμηνεϊες τών καλλιτεχνικών προϊόντων. 15) Τή χρήση τής Τέχνης στήν Ψυχοθεραπεία. 16) Τά τέστ τής καλλιτεχνικής έπι- τηδειότητας ( κατά το πλεϊστον, άσύνδετα, άλλά υποβλητικά). 18) Τήν ψυχολογία τής προπαγάνδας καί τής έμπορικής διαφημίσεως. 19) Τά πειράματα πού άφοροϋν τήν καλλιτεχνική διαπαιδαγώγηση στά σχολεία καί σέ άλλα ιδρύματα.

• Arts
• Psychology

• Τέχνη
• Ψυχολογία