173-179

Όψεις της παράδοσης στη μουσική

• Ιωαννίδης, Γιάννης

Η έννοια της Παράδοσης χρησιμοποιείται ευρύτατα και ποικιλότροπα σε βαθμό, μάλιστα, που να έχει δημιουργηθεί και μια «μυθολογία» γύρω απ’ αυτήν, η όποια επιβάλλει μιαν επανεξέταση αυτής της έννοιας, τόσο για την επισήμανση των διαφόρων παρεξηγήσεων όσο καί γιά τήν καταγγελία τής όχι σπάνια κακής ή καί «ύποπτης» χρήσης της. Κατ’ άρχήν φρονώ, ότι δέν είναι άκριβώς «παραδοσιακή» ή οποία δραστηριότητα ή συμπεριφορά τοϋ άνθρώπου, ή όποια τυχόν παρουσιάζει έπαναληπτικότητα καί διάρκεια (άσο μεγάλη καί νά είναι) έφόσον αύτή έμφανίζεται ώς έπιβεβλημένη άπό τά πράγματα καί, κυρίως, έφόσον δέν ύπάρχει ή δυνατότητα άλλης έπιλογής.Ή βαθειά αίσθηση μιας βιωματικής, υπαρξιακής άναγκαιότητας (ή όποια καί άποκλείει κάθε άμφισβήτηση, άμφιβολίες ή έρωτηματικά) πρέπει νά άποτελεί τό μόνο κριτήριο τοϋ κατά πόσον είναι παραδοσιακή ή όχι μιά άνθρώπινη στάση ή δραστηριότητα. Σέ μιά τελευταία άνάλυση, διαπιστώνεται ή ύπαρξη καταρχήν δύο βασικών τύπων - δύο μεγάλων πολιτισμικών κατηγοριών, «κοσμοαντιλήψεων» καί τρόπων τού σκέπτεσθαι: τοϋ ορθολογικού καί τοϋ άνορθολογικοϋ («μαγικού» ή «μυθικού»),Ή βαθειά διαφορά αύτών τών δύο «κόσμων» άντικατοπτρίζεται, στόν χώρο τής Τέχνης, καί ιδιαίτερα στόν χώρο τής Μουσικής στήν όποια έδώ άναφερόμαστε, στις δύο μεγάλες κατηγορίες τής δημιουργικής δραστηριότητας, δηλαδή στήν κατηγορία τής «έντεχνης» καί σ’ αύτήν τής «λαϊκής» δημιουργίας.Ή πρώτη είναι δημιουργία προσωπική, είναι ή Τέχνη τής άνάπτυξης, τής έπεξεργασίας καί τής συνεχούς άνανέωσης τών ιδεών, τών μέσων καί τών στόχων, ένώ ή δεύτερη έκφράζει τή συλλογική ψυχή, καί είναι, άντιθέτως, ή Τέχνη της συντήρησης. Μέσα στις δύο αύτές Μέγα-παραδόσεις, βέβαια, γιά διάφορες αιτίες καί λόγους - ιστορικούς, γεωγραφικούς, κοινωνικούς κ.λπ. - δημιουργούνται οι διάφορες, μικρότερης έμβέλειας, Μικρο-παραδόσεις. Στή μουσική έμφανίζεται, ώς ίδιάζουσα περίπτωση, τό σύμμεικτο καί ύβριδιακό είδος τής «έλαφράς» μουσικής, τό όποιο μάλιστα, λόγω τής μαζικής καί έμπορευματοποιημένης παραγωγής του, οδηγεί στή δημιουργία καί διαφόρων Μίνι-παραδόσεων πού έπιβάλλουν οί κατά καιρούς μόδες κ.τ.τ. Στόν χώρο τής δυτικοευρωπαϊκής μουσικής, παρατηρεϊται κατά καιρούς μιά άλληλοεπίδραση τών δύο αύτών κατηγοριών - τής «έντεχνης» καί τής «λαϊκής» μουσικής - ή όποια γίνεται διαμέσου μιας φυσιολογικής διαδικασίας «διαπηδήσεως», χωρίς αύτό νά θίγει τήν άκεραιότητα ή νά άλλοιώνει τήν ούσία τής κάθε μιας άπ’ τίς δύο κατηγορίες. Ωστόσο, ή παρερμηνεία τών φαινομένων έχει οδηγήσει κατά καιρούς καί σέ έντονες άντιπαραθέσεις (π.χ. «Μπραμσιστές» κατά «Βαγκνεριστών», κ.τ.τ). Ιδιαιτέρως δυσμενή τροπή, δμως, έχουν πάρει τά πράγματα στή χώρα μας, όπου ή άγνοια καί ή άδιαφορία - σε συνδυασμό καί μέ τήν εξυπηρέτηση τοϋ προσωπικού συμφέροντος - όδηγοϋν σέ καταστάσεις, άπό διάφορες πλευρές άρνητικές, γιατί ύποβιβάζουν τή «μουσική νοημοσύνη» των νεοελλήνων, καταστρέφουν τούς θησαυρούς τής λαϊκής μας μουσικής (νοθεύοντάς την άνεπανόρθωτα) καί φυσικά, διαβρώνουν καί τίς βάσεις γιά τήν παροχή κάποιας παιδείας -πού θά άποτελοϋσε καί έλπίδα βελτίωσης τής σημερινής πραγματικότητας.Καί πρέπει νά δηλώσω, δτι δσο καί νά είναι μεγάλο τό γενικό, θεωρητικό ένδιαφέρον πού παρουσιάζει ή προβληματική γύρω άπό τήν ούσία καί τή χρήση τής έννοιας τής παράδοσης στή μουσική, θεωρώ έξίσου σημαντική καί αύτήν τήν πλευρά, τήν πρακτική, ή οποία έχει σοβαρές κοινωνικές προεκτάσεις, καί πιστεύω δτι μάς δημιουργεί τήν ήθική ύποχρέωση τής καταγγελίας, τουλάχιστο ώς έλάχιστης πρώτης άντίδρασης, μιας άδικης γιά τόν τόπο κατάστασης.

• Arts
• Other Humanities

• Λαογραφία
• Music and folklore
• Folk music

δημοτικά τραγούδια

Το παρόν αποτελεί μέρος των πρακτικών του Συμποσίου "Η Αισθητική στην παιδεία, τον πολιτισμό και την παράδοση" Οξφόρδη, 29 Αυγούστου - 1 Σεπτεμβρίου 1996