131-141

Μια κριτική ανάλυση : Γ. Μουρέλου, Θέματα αισθητικής και φιλοσοφίας της τέχνης

• Ανδριόπουλος, Δημήτριος Ζ.

Στό παρόν μελέτημα παρουσιάζεται και άποτιμάται ή εργασία τού νεοέλληνα φιλοσόφου καί αισθητικού Γ. Μουρέλου Θέματα αισθητικής καί φιλοσοφίας τής τέχνης πού έκδόθηκε πρόσφατα από τόν έκδοτ. οίκο «Νεφέλη» σέ δύο τόμους. Ειδικότερα, ή άνάλυση περιορίζεται στον τόμο I στον όποιο ό ο. άσχολεΐται μέ τα βιολογικό καί ψυχολογικό θεμέλια τής αισθητικής. Στό πρώτο κεφ. παρουσιάζει μέ σαφήνεια το πρόβλημα τής γένεσης τών καλών τεχνών σέ σχέση μέ τις αισθήσεις, τή βιολογική δομή καί λειτουργία τού άνθρώπου. Στή συνέχεια σχετίζει τό πρόβλημα μέ τή θεωρία τού παιγνιδιού, άφοϋ θεωρεί δτι τό παιγνίδι καθαυτό όποτελεΐ μια άπ’ τις θεμελιώδεις βιολογικές μορφές. Τελικά, δέν θεωρεί έπαρκή τή θεωρία αύτή νό έρμηνευτοϋν τό φαινόμενα καί ή λειτουργία τών καλών τεχνών. Στή συνέχεια έπισημαίνει α) τήν προσαρμοστική λειτουργία τού άνθρώπινου οργανισμού, πού βασίζεται στήν άναπαράσταση τής πραγματικότητας, β) τή μεταμόρφωση τής πραγματικότητας αύτής, πού, όπό πηγή έρεθισμών, λόγω τής χρονικής καί τοπικής άπόστασης, γίνεται θέαμα καί άκρόαμα, γ) τή δυνατότητα τών αισθήσεων καί ειδικότερα τής όρασης καί άκοής νό όπελευθερωθοΰν άπ' τήν άναγκαιότητα προσαρμογής καί νά μετατραπούν σέ «μέσα έκφρασης τού κόσμου» καί δ) τή δυνατότητα «δημιουργίας μιας έκφραστικής τεχνικής» πού ή έπεξεργασία της συντελεΐται μέσα στις καλές τέχνες. Ό καθηγητής Γ. Μουρέλος καταλήγει στό συμπέρασμα δτι ή έκφραστική δραστηριότητα τών καλών τεχνών σέ τελευταία άνάλυση έκδηλώνει τόν πνευματικό κόσμο τού άνθρώπου.Στό II μέρος ό ο. άναλύει τις ψυχολογικές δομές πού συνδέονται μέ τις καλές τέχνες. Προχωρεί σέ ορισμένες διακρίσεις μεταξύ ψυχολογικών παραγόντων καί λειτουργιών, έπισημαίνει τις έπιδράσεις τών κοινωνικών παραγόντων στή διαμόρφωση τού κοινωνικού ψυχολογικού κλίματος καί στον καλλιτέχνη-δημιουργό καί καταλήγει στήν έπιλογή καλλιτεχνικών έργων τέτοιων πού οί κοινωνικοί παράγοντες άσκοΰν περιορισμένες, δεύτε- ρεύουσες έπιδράσεις. Τέτοια έργα πού προσφέρονται γιά τή σπουδή τών ψυχολογικών δομών τους είναι τά καλλιτεχνικά έργα τών πρωτόγονων λαών, τών παιδιών καί τών ψυχολογικά διαταραγμένων καλλιτεχνών. Καί στις τρεις κατηγορίες υπάρχει ένας κοινός αισθητικός παρονομαστής πού άντιστοιχεΐ σέ συγγενείς ψυχολογικές δομές.'Εκεί πού ό καθηγητής Μουρέλος μέ άξιοσημείωτη μεθοδικότητα έπικεντρώνει τις προσπάθειές του είναι ή άνατομία καί ή όριοθέτηση τής έννοιας τής φαντασίας. Οί διακρίσεις τών ειδών τής φαντασίας, τά χαρακτηριστικά τού κάθε είδους φαντασίας, ό συσχετισμός τους μέ τά συγγενή ψυχικά στοιχεία καί τις άντίστοιχες λειτουργίες, ή άναλυτική διεισδυτικότητα καί φαινομενολογική άνάλυση, ιδιαίτερα έπικουροΰν τόν άναγνώστη νά συλλάβει τόν πολύπλοκο έννοιολογικό χάρτη πού διακτινώ- νεται γύρω άπό τήν κεντρική έννοια τής φαντασίας. Ό συγγραφέας ύπο- γραμμίζει τό ρόλο τών καθαρά γνωστικών, άλλά καί τών συναισθηματικών στοιχείων στή δημιουργική διαδικασία. Τά νοητικά οργανωτικά σχήματα, εύδιάκριτα ή όχι στά διάφορα είδη τών καλλιτεχνικών μορφών, άποτελοϋν άναγκαίους, προσδιοριστικούς παράγοντες. ’Ακόμη καί στις ά-λογες καλλιτεχνικές μορφές, τελικά άποκαλύπτεται έστω καί μέ ύποτυπώδη τρόπο κάποιο νοητικό σχήμα πού λειτουργεί ένοποιητικά καί οργανωτικά πάνω στά συχνά έτερόκλιτα καί ένστικτώδη στοιχεία πού χρησιμοποιεί ό καλλιτέχνης. Ό καθηγητής Μουρέλος έξετάζει πολλά έπιμέρους, συγγενή αισθητικά προβλήματα καί μέ υπεύθυνες θέσεις στηριγμένες σέ ισχυρή επιχειρηματολογία έπιχειρεί νά δώσει λύσεις. Τεκμηριώνει τις θέσεις του μέ πλήθος άναφορές στά πορίσματα τής σύγχρονης αισθητικής, ψυχολογίας, κοινωνιολογίας, άνθρωπολογίας καί ιστορίας τής τέχνης. Επιτυγχάνει νά μάς δώσει μιά πολύτιμη έννοιολογική χαρτογράφηση τής περιοχής πού έρευνα.Ή γνωστή σεμνότητα τού νεοέλληνα φιλοσόφου καί αισθητικού —φιλοσοφική άρετή, συχνά άπούσα άπ' το φυσικό της locus— έχει λειτουργήσει άρνητικά όσον άφορά στή δημοσιότητα, εκτίμηση καί χρήση τής σημαντικότατης γιά τή νεοελληνική αισθητική έργασίας του. ’Απ' αύτή τήν άποψη, είναι δικαιολογημένο νά λεχθεί δτι έδώ έχουμε μιά περίπτωση «έπιστημονικής άδικίας» (scientific injustice), πού μπορεί νά οφείλεται σέ άδιαφορία, άγνοια ή καί «συνωμοσία σιωπής».Τελικά, σημειώνεται άτι ή έργασία τού Γ. Μουρέλου θά μπορούσε νά μεταφραστεί στήν Αγγλική γλώσσα, ώστε νά ώφεληθοΰν καί οί ένδιαφερόμενοι στον άγγλόφωνο άκαδημαϊκό κόσμο.

• Arts
• Philosophy, Ethics and Religion

• Αισθητική
• Τέχνη
• Κριτική (Φιλοσοφία)