345-391

• Ιωαννίδης, Νικόλαος Χ.

Μεταξύ των φίλων και συνεργατών τοϋ αγίου Γρηγορίου τοϋ Παλαμα υπήρξαν οι γνωστοί για τή δράση και την ήσυχαστική θεολογία τους : πατριάρχης Φιλόθεος Κόκκινος, ’Ιωσήφ Καλόθετος, Δαβίδ Δισύπατος και ό λιγότερο γνωστός μοναχός Μάρκος. Το συγγραφικό τους έργο περιστρέφεται γύρω άπό τα έπίμαχα θεολογικά θέματα, που άπασχόλησαν τους ησυχαστές και είναι κατά το μέγιστο μέρος έξαρτημένο άπό τή διδασκαλία τοϋ άγιου Γρηγορίου τοϋ Παλαμα. Το πρόβλημα τής διακρίσεως θείας ουσίας και άκτιστων θείων ένεργειών ήταν το κεντρικό θεολογικό θέμα τής έποχής τους και κατ’ έπέκταση αποτελεί τον πυρήνα τής όλης διδασκαλίας τους. Το θέμα λοιπόν αυτό το έξετάζουν έχοντας υπόψη ότι αποτελεί ένα σπουδαίο μέρος τής περί 'Αγίας Τριάδος διδασκαλίας τής Εκκλησίας. Γι’ αυτό τή διδασκαλία τους περί διακρίσεως ουσίας καί ένεργειών την τοποθετοϋν μέσα στο τριαδολογικό πλαίσιο, δηλαδή μέσα στο πλαίσιο τοϋ μυστηρίου τοϋ ζώντος καί άληθινοΰ τριαδικοΰ Θεοΰ.Κατ’αύτούς οί βασικές θέσεις τής άνομης διδασκαλίας τών άντιησυχαστών είναι δύο. Ή ταύτιση τής θείας ούσίας καί ένεργείας καί ή θεώρηση τών άκτιστων ένεργειών καί δωρεών τοϋ Θεοϋ προς τον άνθρωπο ώς κτιστών. Γύρω άπ’ αυτές τις θέσεις διεξάγεται όλος ό άντιρρητικός άγώνας τους. Πιστεύουν ότι ή διάκριση ούσίας καί ένεργείας είναι θεολογικώς άναγκαία, διότι μέ αυτή διασφαλίζεται τόσο ή υπερβατικότητα τοϋ Θεοΰ όσο καί ή πραγματικότητα τής κοινωνίας μεταξύ Θεοΰ καί άνθρώπου. Καί ή πίστη τους αυτή βασιζόταν στην Άγια Γραφή καί στην έμπειρία τών θεοπτών πατέρων τής Εκκλησίας, ή οποία βρήκε την τέλεια έκφρασή της στην παλαμική διδασκαλία.Με βάση τή διάκριση αυτή υποστήριζαν ότι ή πρόοδος τοϋ Αγίου Πνεύματος είναι διττή: Καθ’ ϋπαρξιν καί κατ’ ένέργειαν. Ή καθ’ ΰπαρξιν πρόοδος θεμελιώνεται στήν πατρική υπόσταση καί άνήκει στο άμέθεκτο μυστήριο τοϋ Θείου τριαδικού "Οντος. Ή κατ’ ένέργειαν πρόοδος είναι κοινό έργο τών θείων υποστάσεων καί άρα ιδιότητα τής κοινής τους ούσίας. Συνεπώς τό Πνεύμα τό "Αγω προέρχεται έκ τοϋ Πατρός, άλλά χαρισματικώς δίνεται στά κτίσματα διά τοϋ Τΐοΰ. Αυτή ή διά τοϋ Γίοϋ πέμψη τοϋ Αγίου Πνεύματος είναι έργο τής κοινής ένέργειας τών τριών προσώπων τής 'Αγίας Τριάδος καί έχει άποκαλυπτικό καί χαρισματικό χαρακτήρα.Ή έκτεθείσα διδασκαλία τών φίλων καί συνεργατών τοϋ άγιου Γρηγορίου τοϋ Παλαμα, άν καί δέν τούς άναδεικνύει πρωτότυπους συγγραφείς, τούς άποκαλύπτει ωστόσο άξιους έρμηνευτές τής πατερικής παραδόσεως καί ιδιαίτερα τής ήσυχαστικής.

• Philosophy, Ethics and Religion
• Educational sciences

• Θρησκευτική εκπαίδευση

Τό παρόν άρθρο αποτελεί έπηυξημένη μορφή είσηγήσεως στο Διεθνές Επιστημονικό Συνέδριο μέ Θέμα «Ό "Αγιος Γρηγόριος ό Παλαμας στην ιστορία και στο παρόν» (Λεμεσός 5-7 Νοεμβρίου 1999), που δημοσιεύθηκε στα Πρακτικά Διεθνών 'Επιστημονικών Συνεδρίων ’Αθηνών (13 - 15 Νοεμβρίου 1998) και Λεμεσού (5-7 Νοεμβρίου 1999) ό Άγιος Γρηγόριος ό Παλαμας στην ιστορία και στο παρόν, "Αγιον "Ορος 2000, μέ τίτλο «Οί φίλοι και οί συνεργάτες τοϋ Αγίου Γρηγορίου Παλαμά», σ. 543 - 572., Περιέχει πίνακα συντομογραφιών