67-93

Οικογενειακό δίκαιο στον "προς Μακάρτατον" λόγο του Δημοσθένη

• Cudjoe, Richard V.
• Αδάμ-Μαγνήσαλη, Σοφία

Οι φιλολογικές πηγές έχουν διασώσει μια κληρονομική υπόθεση μέσα από την οποία διαφαίνεται πλήρως η φιλόδικη φύση των Αθηναίων, οι φιλονικίες τους και η πολυπλοκότητα των αθηναϊκών δικονομικών μηχανισμών. Πρόκειται για τον Προς Μακάρτατον λόγο του Δημοσθένη που περιγράφει την τύχη της περιουσίας του Αθηναίου Αγνία, που πέθανε άτεκνος.Στο λόγο αυτόν μνημονεύεται ένας αθηναϊκός νόμος (Δημοσθένης, 43.75) ο οποίος προσδιορίζει τις αρμοδιότητες του επωνύμου άρχοντα και το ρόλο του στην απονομή της δικαιοσύνης για ορισμένες οικογενειακής φύσεως υποθέσεις.Η παρούσα μελέτη επικεντρώνεται στον πιο πάνω νόμο και αναλύει τις νομικές και κοινωνικές προεκτάσεις του. Ειδικότερα καθορίζει τα υποκείμενα και προσδιορίζει τη φύση του νόμου, το αντικείμενό του. τα χαρακτηριστικά του, και τα μέσα με τα οποία επιτυγχανόταν ο σκοπός του σε σχέση με την αθηναϊκή οικογένεια.Ο νομοθέτης (πιθανότατα ο Σόλων) ανέθεσε στην αρμοδιότητα του επωνύμου άρχοντα την επιμέλεια μιας κατηγορίας προσώπων που θεωρούσε ότι ήταν ευάλωτα σε εκμετάλλευση και επομένως έχρηζαν ιδιαίτερης προστασίας. Τα πρόσωπα αυτά ήταν τα ορφανά παιδιά, οι επίκληρες κόρες, οι χήρες που κυοφορούσαν και παρέμεναν στον οίκο του θανό- ντος συζύγου τους. Στην αρμοδιότητα του επωνύμου άρχοντα υπάγονταν γενικά όσοι «οίκοι» κινδύνευαν να «ερημωθούν» με την έννοια ότι δεν υπήρχε κληρονόμος και συνεχιστής του ονόματος των οικογενειών αυτών. Ο νόμος πάντως δεν ήταν ευρύς, με την έννοια ότι η αρμοδιότητα του άρχοντα ήταν περιορισμένη και δεν περιλάμβανε όλες τις γυναίκες και τα παιδιά, αλλά μόνο τις τρεις κατηγορίες που προαναφέρθηκαν, οι οποίες ήταν και οι πιο αδύναμες.Η επιμέλεια που ασκούσε ο άρχων είχε την έννοια της νομικής προστασίας των πιο πάνω προσώπων και των περιουσιών τους: είχε εξουσία να τιμωρεί κάθε προσβολή στο πρόσωπό τους και να εισάγει στο δικαστήριο της Ηλιαίας τις σχετικές υποθέσεις.Τέλος η παρούσα μελέτη καταδεικνύει ότι ο προαναφερόμενος νόμος αντικατοπτρίζει χαρακτηριστικά των κοινωνικών και πολιτιστικών αντί-

• Law

• Δίκαιο