93-127

• Δαμιανάκη - Ρομάνο,  Χρύσα

Ο Ιωάννης Γεώργιος Λάσκαρης, που υπέγραφε τα έργα του με το όνομα του αρχαίου γλύπτη Πυργοτέλη (Πλίνιος, Φυσική Ιστορία, βιβλ. vii, 6, παραγ. 38), είναι ο μοναδικός ίσως "Έλληνας γλύπτης που έδρασε στην Ιταλία κατά την περίοδο της Αναγέννησης. Δεν έχουμε επαρκή στοιχεία για τη ζωή και τη δράση του Πυργοτέλη, ούτε τον συναντούμε στους Βίους του Vasari. Ο σύγχρονός του Παντοβάνος Placido Foschi (1532) τον αποκαλεί «exellentissimo scultor» (θαυμάσω γλύπτη), ενώ ο Βενετός Marino Sanudo μάς παρέχει στα Diarii (Ημερολόγια, 1518-19) κάποιες μαρτυρίες για τον γιό του Έκτορα Μαρία Λάσκ αρη.Η κριτική έχει ορθά συνδέσει τον Πυργοτέλη με τους κορυφαίους γλύπτες του Βένετο Pietro, Tullio και Antonio Lombardo, που κυριαρχούσαν στη Βενετική γλυπτική του δεύτερου μισού του 15ου και των αρχών του 16ου αιώνα, και δρούσαν κυρίως στη Βενετία και την Πάντοβα. Στο εργαστήρι τους ο Πυργοτέλης θα πρέπει να έθεσε τις βάσεις της καλλιτεχνικής του προσωπικότητας.Σύμφωνα με γραπτές μαρτυρίες ο Πυργοτέλης φιλοτέχνησε επτά έργα, άλλα θα ήταν εύλογο να θεωρήσουμε ότι η παραγωγή του ήταν πολύ μεγαλύτερη. Το πλήθος των γλυπτικών έργων που ο Leo Planiscig (1921) εσφαλμέν α του απέδωσε, απορρίφθηκαν αργότερα από τον ίδιο, άλλα και από την παρούσα μελέτη, όπου για πρώτη φορά επιχειρείται μια ορθή αξιολόγηση του υφείς του καλλιτέχνη και των έργων του.Από τα επτά έργα του Πυργοτέλη σώζεται μόνο Η Θεοτόκος με το Θείο Βρέφος στο εξωτερικό τύμπανο της κυρίας εισόδου της εκκλησίας S. Maria dei Miracoli στη Βενετία. Η μορφολογία και το ήθος του έργου φανερώνουν ότι ο Πυργοτέλης είχε διαμορφώσει ένα προσωπικό ύφος που δεν απορρέει μόνο από αυτό τον Lombardi, άλλα ήταν συνένωση διαφορετικών επιδράσεων από τη Βενετική γλυπτική και ζ ωγραφική της περιόδου, και ίσως ακόμα από τη Μεταβυζαντινή ζωγραφική. Πολλά δείγματα της τελευταίας υπήρχαν στην Πάντοβα, τη Βενετία και σε άλλες πόλεις του Βένετο.Στην πραγματεία του De sculptura (1504), ο Pomponio Gaurico μάς παραδίδει την πολύτιμη μαρτυρία ότι ο Πυργοτέλης ήταν ονομαστός για το έργο του Η Αφροδίτη μαστιγώνει τον ’Έρωτα, που έχει χαθεί. Ο Gaurico μάς πληροφορεί επίσης ότι ο Πυργοτέλης είχε δεσμούς φιλίας με τον ούμανιστή Raffaelo Regio (1463-1520), μαθητή του εξέχοντα Κρητικού λόγιου Μάρκου Μουσούρου, και διακεκριμένου καθηγητή των Ελληνικών, Λατινικώ ν και της Ρητορικής στο Πανεπιστήμιο της Πάντοβα.Γνωρίζουμε επίσης από συμβόλαια του αρχείου της μητροπολιτικής εκκλησίας του Αγίου Αντωνίου της Πάντοβα, ότι ο Πυργοτέλης φιλοτέχνησε το 1513 ένα μικρό μαρμάρινο άγαλμα της Αγίας Ιουστίνης για ένα από τα αγιαστήρια του ναού. Το έργο καταστράφηκε γύρω στα μισά του 16ου αιώνα, οπόταν αντικαταστάθηκε από το ομώνυμο έργο του Παντοβάνου γλύπτη Agostino Zoppo ή Zotto (1559). Αρχειακές μαρτυρίες αποκαλύπτουν επίσης ότι ο Πυργοτέλης σμίλεψε μια Σταύρωση σε ξύλο για την εκκλησία του Μιχαήλ Αρχαγγέλου στο Prezzolo (κο τά στην Πάντοβα) που έχει χαθεί. Δύο ακόμη έργα του Πυργοτέλη που δεν διασώθηκαν, είναι ό Χριστός Πάσχων και ο Φτερωτός Λέων. Η μαρτυρία για το πρώτο αντλείται από το ποίημα του Βενετού ποιητή και λόγιου Pietro Bembo, De Christo Marmoreo Pyrgotelis (πριν το 1505), που περιγράφει μια μαρμάρινη προτομή του Χριστού Πάσχοντα. Τον Φτερωτό Λέοντα, σύμβολο της Βενετίας, παρήγγειλαν οι αρχές της Βερόνα (τότε υπό Βενετική κυριαρχία) στον Πυργοτέλη το 1524. Το γλυπτό, με την ενυπόγραφη βάση του, τοποθετήθηκε στη κορφή ενός μεγάλου μαρμάρινου στύλου, κατά το ρωμαϊκό πρότυπο, και τήθηκε στην Piazza delle Erbe της Βερόνα, αλλά καταστράφηκε κατά την επανάσταση του 1797.Στον κατά λόγο των τεκμηριωμένων έργων του Πυργοτέλη θα προσθέσουμε δύο ακόμη έργα πού έχουν χαθεί, αλλά αποκαλύπτουν τη δράση του ως κλασικιστή γλύπτη, ανταποκρινόμενου στο αισθητικό ιδεώδες της εποχής. Το πρώτο είναι ένα ενυπόγραφο αγαλματίδιο του ηρώα Ηρακλή, πού είδε ο Giannantonio Moschini στη συλλογή του Παντοβάνου Άββά Nalesso, λίγο πριν το 1815. Το δεύτερο είναι η προαναφερθείσα Αφροδίτη που μαστιγώνει τον ’Έρωτα, γλυπτό πού υμνήθηκε από τον ποιητή Battista Guarino της αυλής τ ων Έστε στη Φερράρα, σ’ ένα ποίημα πού δημοσιεύτηκε το 1496. Το έργο επομένως θα εκτελέστηκε λίγο πριν των χρόνο εκείνο. Θα επρόκειτο πιθανότατα για ένα κλασικιστικό αγαλματίδιο, σαν κι αυτά πού παράγονταν αφθόνως από τούς γλύπτες του Βένετο, Tullio και Antonio Lombardo, Giovanni Mosca, Antonio Rizzo, και κυρίως τον Andrea Riccio (ή Briosco). Δύο ομώνυμα ορειχάλκινα έργα του τελευταίου, ένα αγαλματίδιο στο Μουσείο της Μονής Klosterneuburg (Αυστρίας), και μια πλακκέτα στην Εθνική Πινακοθήκη της Washington, φιλοτεχνημένα γύρω στα 1515-20, μας δίνουν μια εικόνα του περίεργου αυτού θέματος, πού η ει κονογραφία του ανάγεται εν μέρει στην ελληνιστική τέχνη και εν μέρει σε φιλολογικές πηγές του 15ου αιώνα.

• Arts
• History and Archaeology

• Sculpture
• Πολιτισμός

Περιέχει σημειώσεις, This essay is dedicated to the memory of Professor Nicolaos M. Panagiotakis, former director of the Istituto Ellenico, Venice, who kindly offered me hospitality when I carried out research in Venice, Treviso and Padua., Μνημόσυνο Νικολάου Μ. Παναγιωτάκη