433-449

• Κιτρομηλίδης,  Πασχάλης Μ.,  

Παρά την πρόοδο των σπουδών για τη διανοητική ιστορία του ελληνισμού κατά τον αιώνα τού Διαφωτισμού, πολλά ζητήματα εξακολουθούν να παραμένουν εκκρεμή, τόσο ως προς τη βιογράφηση των φορέων της πνευματικής ζωής όσο και ως προς την ταυτότητα των έργων τους. Πολλά απομένουν να γίνουν Ιδίως ως προς τη συγκριτική τοποθέτηση των ζητημάτων και την ένταξη των εκδηλώσεων τού ελληνικού πνευματικού βίου στα ενδεδειγμένα πλαίσια της ευρωπαϊκής παιδείας και πνευματικής δημιουργίας. Μια χαρακτηριστική περίπτωση είναι εκείνη τού ’Αγαπίου Λοβέρδου (Κεφαλληνία 1720-Βενετία 1795), ο οποίος υπήρξε σημαντικός παράγοντας της Ελληνικής ’Αδελφότητας της Βενετίας ως κληρικός, ιεροκήρυκας, κοσμήτορας τού Φλαγγινιανού Κολλεγίου, λογοκριτής ελληνικών βιβλίων στην υπηρεσία των Riformatori dello Studio di Padova, επιμελητής εκδόσεων στα ελληνικά τυπογραφεία της Βενετίας και συγγραφέας. Ή δράση του Λοβέρδου από την εγκατάσταση του στη Βενετία το 1763 έως τον θάνατό του τεκμηριώνεται από πολλές αρχειακές μαρτυρίες που αναμένουν ακόμη τον μελετητή τους.Η παρούσα μελέτη ασχολείται κάπως αναλυτικότερα με το σημαντικότερο έργο τού ’Αγαπίου Λοβέρδου, 'Ιστορία των δύο ετών 1787, 1788, που εξεδόθη το 1791 από το τυπογραφείο του Δημητρίου Θεοδοσίου. Tο έργο εκδόθηκε μόνο υπό τα αρχικά Α.Λ. αλλά ή απόδοση στον Λοβέρδο μπορεί να γίνει με αρκετή ασφάλεια βάσει της μαρτυρίας των Γεωργίου Ζαβίρα και Ήλία Τσιτσέλη. Κίνητρο για τη σύνταξη τού έργου ήταν οπωσδήποτε το ενδιαφέρον και ο αναβρασμός πού προκλήθηκε μεταξύ των Ελλήνων από τον δεύτερο πόλεμο της Αικατερίνης Β' κατά της οθωμανικής αυτοκρατορίας, πού κηρύχθηκε το έτος 1787. Ό Λοβέρδος βασίστηκε για τη σύντα η τού έργου του στην ετήσια επισκόπηση διεθνών γεγονότων Storici dell’ anno πού εκδιδόταν στη Βενετία από το τυπογραφείο Giuseppe Pitted. Η λεπτομερής αντιβολή τού ελληνικού κειμένου τού Λοβέρδου με τούς δύο τόμους της Storia dell’ anno για τα έτη 1787 και 1788 αποκαλύπτει ότι το ελληνικό κείμενο αποτελεί πιστή διασκευή τού Τρίτου Βιβλίου τού τόμου τού 1787 και τού Δεύτερου και Τρίτου Βιβλίου τού τόμου τού 1788 της Storia dell’ anno, με κάποιες συντμήσεις και περιλήψεις που ο έλληνας συγγραφέας προφανώς θεωρεί αναγκαίες για να κάνει το κείμενό του συνεκτικότερο. Το κριτήριο της επιλογής των τμημάτων τού πρωτοτύπου πού μεταφράζεται στα Ελληνικά δηλώνεται ρητά από τον συγγραφέα: επιλέγονται μόνο όσα γεγονότα θα μπορούσαν να προκαλέσουν τδ ενδιαφέρον και να κινήσουν την περιέργεια τού γένους του. Το τελικό προϊόν αποτελεί αφήγηση της έκρηξης τού ρωσοτουρκικού πολέμου, με πυκνές αναφορές στο ευρύτερο διπλωματικέ πλαίσιο και με αδρή σκιαγραφία των διεθνών ανταγωνισμών και της πολιτικής της ισχύος των μεγάλων ευρωπαϊκών δυνάμεων. Ως παρεκβάσεις στον κύριο αυτό κορμό της αφήγησης προστίθενται σχετικά σύντομες εξιστορήσεις της σύγκλισης των Γενικών Τάξεων στη Γαλλία το 1788 και της πολιτικής κατάστασης της Αιγύπτου. Με την αναπαράσταση των διεθνών ανταγωνισμών και των αλληλοσυγκρουόμενων συμφερόντων στο θέατρο της Ευρωπαϊκής πολιτικής, ο Αγάπιος Λοβέρδος προφανώς επεδίωκε να ποδηγετήσει τούς αναγνώστες του να σταθμίσουν τις πολιτικές προοπτικές πού η ρευστότητα των διεθνών σχέσεων διάνοιγε στο ελληνικό έθνος.Αυτό ακριβώς το έμμεσο άλλα σαφές μήνυμα καθιστά το έργο του Λοβέρδου, ένα από τα πρωϊμότερα έργα σύγχρονης ιστορίας στην ελληνική φιλ λογία του Διαφωτισμού, ιδιαίτερα σημαντικό σταθμό στην ανέλιξη της νεότερης ελληνικής πολιτικής σκέψης. Ή σημασία αυτή διευρύνεται και υπογραμμίζεται σε συσχετισμό με την πατρότητα του πρωτοτύπου κειμένου στο οποίο βασίζεται το ελληνικό κείμενο. Το πρωτότυπο εκδιδόταν ανώνυμα γιατί η Storia dell’ anno περιείχε συχνά πληροφορίες «contrarie ai diritti de’ principi» κατά τον λογοκριτή Angelo Calogera. Η συγγραφή των δύο τόμων άπ’ όπου αντλεί ο Λοβέρδος οφειλόταν στον Domenico Caminer, πρωταγωνιστή της προοδευτικής δημοσιογραφίας στη Βενετία του δεύτερου μισού του 18ου αιώ α. Έτσι το ανώνυμο κείμενο του Caminer στην ελληνική διασκευή του εμφανίζεται να αποκτά μια ευρύτερη λειτουργία στή σύνθετη όσμωση τής ιδεολογικής, διανοητικής και πολιτικής αλλαγής πού μεταμόρφωνε τον ευρωπαϊκό κόσμο στον φθίνοντα δέκατο όγδοο αιώνα και με δίαυλο τη Βενετία σταδιακά άγγιζε και τους λαούς της Νοτιοανατολικής Ευρώπης.

• Languages and Literature
• History and Archaeology

• Ελληνική φιλολογία
• Ιστορία

Περιέχει σημειώσεις, The research for this paper was completed and the final draft of the text was written while I was a Visiting Research Fellow at the Hellenic Institute in Venice during the period November 1996 - February 1997. I am grateful to the Institute’ s former Director, the late Professor N. M. Panayiotakis, for his hospitality and help throughout my stay in Venice. Research for this article has stretched over a period of many years, during which I incurred a number of debts to friends and colleagues which I am glad to acknowledge here. In particular I wish to thank Dr. Theocharis Stavridis, for his assistance., Μνημόσυνο Νικολάου Μ. Παναγιωτάκη