108-118

Αναζήτηση της διαλεκτικής στην διηρημένη γραμμή (Πλάτ., Πολιτ. VI 509 d - 510 a)

• Κουμάκης, Γεώργιος Χ.

Στην μελέτη αυτή παρουσιάζονται κατ’ αρχήν οι δυσκολίες κατανόησης του εν λόγω χωρίου, αν δεχθή κάποιος την επικρατέστερη ερμηνεία. Στην εκδοχή κατά την οποία ο Πλάτων έγραψε «γραμμήν δίχα τετμημένην άνισα τμήματα» αναφύονται οι έξης δυσκολίες: 1) το επίρρημα δίχα δεν είναι συμβατό με τα άνισα τμήματα, αφού διχατέμνω σημαίνει διαιρώ σε δυο ’ίσα μέρη' 2) η φράση αυτή αποτελεί σολοικισμό, αφού θα έπρεπε να συνοδεύεται με την πρόθεση εις, δηλαδή εις άνισα 3) αν τα τμήματα είναι άνισα, τότε ενδέχεται να είναι ασύμμετρα, ασύμφωνα, ανάρμοστα, άρρητα, άλογα και όχι προσήγορα. Επίσης αν δεχθούμε ως ακριβή την ερμηνεία ότι η φράση «ανά τον αυτόν Λόγον» σημαίνει ότι οι λόγοι είναι οι ίδιοι, τότε αναπόφευκτα τα δύο μεσαία τμήματα θα είναι ίσα, πράγμα που αντιφάσκει προς το πνεύμα του Πλάτωνος.Η λύση που προτείνεται έγκειται στο ότι η ορθή γραφή είναι ανά ίσα (κατά λόγον και όχι κατ’ αριθμόν), δηλαδή ανάλογα. Η γραμμή τέμνεται δύο φορές δίχα, οπότε σχηματίζονται τέσσερα τμήματα ανάλογα μεταξύ τους, δηλαδή: ουσία: γένεσις = νόησις: δόξα. Ο λόγος αυτός είναι διαφορετικός από εκείνον των επόμενων τομών. Η αναλογία που σχηματίζεται είναι: επιστήμη: διάνοια = πίστις. εικασία. Αν οι όροι της αναλογίας αυτής τεθούν εναλλάξ, τότε οδηγούμαστε στον πρώτο λόγο: επιστήμη: πίστις = διάνοια : εικασία = νόησις. δόξα, επειδή ή νόηση είναι το άθροισμα της επιστήμης και της διανοίας, ενώ η δόξα, της πίστεως και της εικασίας. Αν στην γραμμή αποδίδεται αρνητική σημασία (ασάφεια, μη αλήθεια), τότε το άνω μέρος θα πρέπει να είναι τα μικρότερο, ενώ στην αντίθετη περίπτωση (σαφήνεια, αλήθεια) θα είναι το μεγαλύτερο. Και οι δύο δυνατότητες είναι αναγκαίο να χρησιμοποιηθούν διαδοχικά για την μόρφωση του ανθρώπου. Η αμάθεια οδηγεί τον άνθρωπο στην κακία και το σκότος. Με την παιδεία όμως επέρχεται μεταστροφή από το σκότος στην αλήθεια και το φως.Είναι εδώ αξιοσημείωτο το γεγονός ότι με την διαίρεση της γραμμής σε τέσσερα τμήματα συντελείται και η απεικόνιση των κλάδων της φιλοσοφίας: οντολογίας, γνωσιολογίας, αξιολογίας, της ηθικής και της πολιτικής φιλοσοφίας. Η τελευταία δικαιολογείται από το ότι στο σημείο αυτό γίνεται πραγμάτευση του αγαθού. Το σύνολο όλων αυτών, δηλαδή ή γραμμή ως όλον, αντικατοπτρίζει την πολιτική, αφού το αγαθόν και η ευδαιμονία όλων των πολιτών πρέπει να είναι τα κυρία αντικείμενα ενασχόλησης του αληθινού πολιτικού. Ο αριθμός πέντε συμπίπτει με τους πέντε παράγοντες της γνώσης των όντων: όνομα, λόγος ειδώλον, επιστήμη και όντως ον (Ζ' έπ. 342 a-e). Άλλωστε κατά τον Αριστοτέλη ο σκοπός (τέλος) της πολιτικής περιέχει τους σκοπούς όλων των άλλων επιστημών (ΗΝ Α2, 1194a6). Οι λόγοι των τριών αυτών τομών συγκροτούν μουσική σύμφωνα με τους Πυθαγορείους. Ο δε Πλάτων ονομάζει την φιλοσοφία στον Φαίδωνα ως «μεγίστην μουσικήν». Με τις τομές αυτές γίνεται διαίρεση των εναντίων, αφού οι ισότητες είναι ταυτοχρόνως και εναντιότητες, όπως το παράδειγμα και το είδωλον. Το γεγονός αυτό παραπέμπει ευθέως στην ύπαρξη διαλεκτικής στο υπό εξέταση χωρίο. Το μεγάλο ζητούμενο είναι ν’ ανευρεθούν οι δυο λόγοι των τριών τομών της γραμμής, ώστε αυτή, από δυνάμει που είναι, να γίνη ενεργεία, να λάβη δηλαδή σάρκα και οστά.Αυτά, δηλαδή οι λόγοι οι όποιοι σε σχήμα αναλογίας συνθέτουν το εν (Τιμ., 30c), δηλαδή το αγαθόν, δεν αποτελούσαν επτασφράγιστο μυστικό (απόρρητα), αλλά μάλλον δεν μπορούσαν να ειπωθούν εκ των προτέρων (απόρρητα), πριν δηλαδή τα ανακαλύψει ο αναγνώστης ή ο ακροατής (Νόμ., ΙΒ 968 d) με την μαιευτική μέθοδο (Θεαίτ:, 210 b-c). Τούτο συμβαίνει, επειδή θα ήταν ανάρμοστο και άπαεπές (αναρμοστία και απρέπεια) να λεχθούν όπως λέγονται τα άλλα μαθήματα (ου ρητόν. Ζ Έπ., 344 d, 341 c). Έτσι οι αρχές, δηλαδή το εν και το αγαθόν, που έχουν μεγαλύτερη άξια (τιμιότερα, Φαίδρ., 278 d) λέγονται υπό μορφήν αινίγματος, η λύση του οποίου πρόκειται ως άθλον στον συνομιλητή (Τίμ., 54 d), όπως ακριβώς η ελευθερία στους δούλους (Άριστ., Πολ., Η 10,1330 a 33). Όλα φαίνεται ότι συγκλίνουν στην υπόθεση ότι ο τρόπος αυτός εκφοράς της φιλοσοφίας του Πλάτωνος αποτελεί την λεγόμενη άγραφη διδασκαλία του. Σχετικά με το θέμα αυτό πολύ σημαντική μπορεί να θεωρηθή η μαρτυρία του Νικομάχου του Γερασηνού (Άριθμ. Εισαγωγή I γ), ότι το 13 βιβλίο των Νόμων, δηλαδή η Επινομίς, είναι κατά την άποψη ορισμένων ο Φιλόσοφος, το έργο δηλαδή, το όποιο προανήγγειλε ο Πλάτων στον Σοφιστή (217a) και στον Πολιτικό (257a) ότι θα απεργαζόταν. Αναφέρει μάλιστα τα βασικά σημεία του διαλόγου αυτού, ότι δηλαδή κύριο μέλημα του φιλοσόφου είναι να βλέπη προς το εν, που αποτελεί την προϋπόθεση κάθε γνώσης, ευδαιμονίας και μακαριότητας. Η πορεία δεν είναι άλλη από την διαλεκτική (991b-992e).

• Philosophy, Ethics and Religion
• Languages and Literature

• Φιλοσοφία, Αρχαία
• Classical philology

Περιέχει σχήμα και σημειώσεις, The author΄s warmest thanks are due to Professor and Academician Evangelos Moutsopoulos for his useful comments and especially his instructions on the musical composition of the line, the editor of Ancient Greek mathematics and prize-winning mathematician Evangelos Spandagos for his encouragement, Dr Athanasios Stéfanis, Classical scholar and researcher at the Academy of Athens Research Centre for our conversations on the subject, Dr Konstantinos G. Kostakis and his wife Dr Georgia Ananiadi-Kostaki, University Professors of Mathematics, for their mathematical recommendations, which are included in the text, and musicologist Dr Charalambos Spyridis, Professor of Music Studies at Athens University, for informing him that the figure that he believe most probably reflects Plato’s view can be represented in musical notes on the basis of the Pythagorean theory of Music. He would also like to thank Dr Rosemary Tzanaki for translating this article into English., Ο τόμος αφιερώνεται στην μεγάλη ελληνίστρια Jacqueline de Romilly