55-68

Άρθρα

• Μπακαλάκη, Αλεξάνδρα

• Sociology
• History and Archaeology

• Ανθρωπολογία
• Πολιτισμός
• Εθνολογία

Περιέχει εικόνες, σημειώσεις και βιβλιογραφία, Μια πρώτη μορφή αυτού του κειμένου διαβάστηκε στο διήμερο σεμινάριο του Τμήματος Ιστορίας και Αρχαιολογίας του Πανεπιστημίου Αθηνών με θέμα «Ιστορία και Κουλτούρα». Η αρθρογράφος ευχαριστεί τον καθηγητή Αντιόνη Λιάκο και τα μέλη του σεμιναρίου για την πρόσκληση και για τα σχόλιά τους στη συζήτηση που ακολούθησε. Ένα από τα ζητήματα που τέθηκαν εκεί αφορούσε το αν θα πρέπει να μεταφράζουμε τον όρο «culture» σε «πολιτισμό» ή «κουλτούρα». Πιστεύει ότι επί της ουσίας η διαφορά δεν είναι σημαντική. Λόγω των σημασιών και των συνδηλώσεων που συνήθως έχουν στην καθημερινή χρήση τους κανένας από τους δύο όρους δεν είναι απολύτως κατάλληλος. Η «κουλτούρα» αναφέρεται κυρίως σε «ανώτερα» πνευματικά ή καλλιτεχνικά έργα - αυτά που συγκινούν τους «κουλτουριάρηδες». Ο «πολιτισμός» αναφέρεται σε αυτά αλλά και σε άλλα, περισσότερο τεχνικά, «επιτεύγματα», και είναι χρωματισμένος από τη χρήση του σε εθνικιστικούς λόγους. Χρησιμοποιώ εδώ τον «πολιτισμό» εν μέρει για τεχνικούς λόγους - προσφέρει τη γενική πληθυντικού, «των πολιτισμών» και το επίθετο «πολιτισμικό» - αλλά επίσης γιατί έχει επικρατήσει στα ανθρωπολογικά κείμενα που γράφτηκαν ή μεταφράστηκαν στα ελληνικά και γιατί πιστεύω ότι είναι ευρύτερος. Η επιλογή αυτή ίσως ξενίζει καθώς η λέξη κουλτούρα χρησιμοποιείται συχνά στο πλαίσιο μιας λόγιας ή/και δημοσιογραφικής γλώσσας για να δηλώσει τον τρόπο της ζωής ορισμένων ανθρώπων. Ωστόσο, είναι περισσότερο συνώνυμη του αγγλικού «subculture» (υποκουλτούρα), καθώς αναφέρεται κυρίως στις ιδιαιτερότητες συγκεκριμένων ομάδων που υπάρχουν στο εσωτερικό ενός ευρύτερου κοινωνικού συνόλου - π.χ. «η κουλτούρα του γηπέδου» ή «των μηχανόβιων». Ακόμα η επιλογή του «πολιτισμού» είναι ίσως προβληματική γιατί συγκαλύπτει τις διαφορές μεταξύ της σύγχρονης ανθρωπολογικής έννοιας «culture» και αυτής που είχε ο πολιτισμός στην ελληνική λαογραφία. Αντίστροφα όμως, η επιλογή της «κουλτούρας» θα συγκάλυπτε ορισμένες επικαλύψεις και συνέχειες που υπάρχουν μεταξύ τους. Τέλος σε ορισμένα συμφραζόμενα ο όρος «πολιτισμός» μπορεί να είναι ασαφής, καθώς είναι συνώνυμος τόσο του «culture» όσο και του «civilization». Όταν οι συγγραφείς στους οποίους αναφέρεται χρησιμοποιούν τον δεύτερο όρο, τον παραθέτει σε αγκύλες.