81-90

Οι πρωταγωνιστές της βενετικής ναυτιλίας στη Μαύρη θάλασσα (13ος -15ος αι.)

• Stöckly,  Doris

Στη Βενετία η εμπορική ναυτιλία ήταν οργανωμένη με βάση ένα ιδιαίτερο σύστημα, που επέτρεπε την παρέμβαση τού ιδιωτικού παράγοντα στην οργάνωση του Κράτους. Νηοπομπές από γαλέρες ξεκινούσαν τακτικά, ακολουθώντας συγκεκριμένες διαδρομές ναυσιπλοΐας, προς όλες τις κατευθύνσεις της Μεσογείου. Η Γερουσία, για να συμπληρώσει και να εξισορροπήσει τις εμπορικές ανταλλαγές, παρενέβαινε κι αυτή στην ιδιωτική ναυτιλία δρομολογώντας αποστολές μικρών και μεγάλων πλοίων, κάτω από συγκεκριμένες επίσης συνθήκες, προς τις ίδιες αυτές κατευθύνσεις. Κάθε χρόνο ή Βενετία έθετε σε πλειοδοσία έναν ορισμένο αριθμό γαλερών, που παραχωρούνταν στον πλειοδότη, γαλερών που το ημερολόγιο και οι διαδρομές των ταξιδιών τους ήταν καθορισμένα εκ των προτέρων. Τα πρόσωπα στα όποια παραχωρούνταν οι γαλέρες αυτές έπρεπε υποχρεωτικά να είναι ευγενείς Βενετοί. Ήταν ένα από τα χαρακτηριστικά της βενετικής κοινωνίας ότι οι ευγενείς αυτοί ήταν συνάμα και έμποροι, μέλη της Γερουσίας και μισθωτές των κρατικών γαλερών. Αποτέλεσμα ήταν μια πολύπλοκη ανάμειξη συμφερόντων, στην οποία εμπλεκόταν σημαντική μερίδα της βενετικής κοινωνίας.Η συστηματική αναδίφηση των αρχειακών πηγών, ιδιαίτερα των αποκείμενων στο Κρατικό Αρχείο της Βενετίας (πρόκειται για τις σειρές Senato Misti και Senato Mar, που έχουν χρησιμοποιηθεί σε πολυάριθμα μελετήματα, καθώς και για τη σειρά των πράξεων του Εμπορικού δικαστηρίου Giudici di Petizion — οι πληροφορίες των σειρών αυτών συμπληρώνονται και από πολυάριθμα έγγραφα άλλης προέλευσης), μας έχει δώσει τη δυνατότητα να ελέγξουμε εκ νέου και να παρακολουθήσουμε τα ετήσια δρομολόγια των γαλερών με προορισμό τη Μαύρη Θάλασσα και να επισημάνουμε τους πρωταγωνιστές του συστήματος αυτού. Μπορούμε έτσι να καταρτίσουμε καταλόγους των εφοπλιστών (που είχαν μισθώσει τις γαλέρες) και των κυβερνητών (υπήρχε ένας κυβερνήτης για κάθε νηοπομπή περισσοτέρων της μιας γαλερών) μεταξύ του 1300 και του 1457. Για τα χρόνια 1445 έως 1452 οι πηγές σε πολλές περιπτώσεις μας παραδίδουν τα ονόματα των διαφόρων επιβαινόντων σε μια γαλέρα και μπορούν να χρησιμεύσουν ως βάση μιας προσωπογραφικής ανάλυσης των Βενετών που διέσχιζαν τη Μαύρη Θάλασσα υπό τη σημαία της Γαληνοτάτης.Το συμπέρασμα είναι ότι όλες σχεδόν οι μεγάλες βενετικές οικογένειες συμμετείχαν στο Incanto (πλειστηριασμό) των γαλερών με προορισμό τη Μαύρη Θάλασσα, που παρέμενε πάντοτε, παρά τις δυσχέρειες του, το δρόμο λόγιο με το μεγαλύτερο κύρος (ανάμεσα στους συμμετέχοντες υπήρχαν και μέλη των οικογενειών Bembo, Canal, Capello, Contarmi, Comoro, Morosini και Soranzo). Έχει ενδιαφέρον ότι τα ίδια πρόσωπα δεν μετείχαν σε ταξίδια προς τη Μαύρη Θάλασσα παρά μόνο λίγες φορές, αρκετά περιορισμένες σε αριθμό. Ο Φραγκίσκος da Canal υπήρξε 4 φορές επικεφαλής της νηοπομπής (1370, 1387, 1388, 1396), ο Χριστόφορος Contarmi 4 επίσης φορές (1335, 1340, 1343, 1345) και ο Βίκτωρ Delfino 5 φορές (1440, 1441, 1442, 1445, 1446), αλλά σε όλες τις περιπτώσεις αυτές πρόκειται για το ανώτατο όριο. Στις περισσότερες δεν ξαναβρίσκουμε το ίδιο πρόσωπο παρά μόνο δύο φορές ή μόνο μία.Η σύγκριση του καταλόγου των κυβερνητών με τον κατάλογο των επικεφαλής δείχνει ότι σε ελάχιστες μόνο περιπτώσεις τα δύο πρόσωπα συμπίπτουν. Δεν ξαναβρίσκουμε παρά λίγους μόνο κυβερνήτες που υπήρξαν ταυτόχρονα και επικεφαλής της νηοπομπής του ίδιου δρομολογίου. Δεν φαίνεται δηλαδή ότι τα καθήκοντα του κυβερνήτη αναθέτονταν σε πρόσωπα που είχαν προεμπειρία στο δρομολόγιο αυτό. Έτσι κανείς δεν μπορούσε να «εξειδικευθεί» και να σταδιοδρομήσει ως επικεφαλής και ως κυβερνήτης ενός και μόνο κρατικού δρομολογίου.Παρόλο που οι πληροφορίες μας για τους κυβερνήτες δεν είναι πλήρεις, η απουσία μεγάλων ονομάτων όπως οι Contarmi, οι Cornaro και οι Gradenigo είναι αξιοσημείωτες, καθόσον μάλιστα βλαστοί των οικογενειών αυτών εμφανίζονται ανάμεσα στους επικεφαλής των νηοπομπών και είναι παρόντες στην Τάνα (διάφοροι Contarmi υπήρξαν πρόξενοι στην Τάνα, κανείς τους όμως δεν εμφανίζεται στην Τραπεζούντα). Τα δεδομένα των ετών 1445-1452, αντίθετα απ’ ότι θα περιμέναμε, δείχνουν ότι οι διάφοροι συμμέτοχοι μιας γαλέρας δεν ανήκαν σε μια και μοναδική οικογένεια. Η διαχείριση λοιπόν μιας γαλέρας δεν φαίνεται ότι κατ’ ανάγκην αποτελούσε υπόθεση μιας οικογένειας. Από την άποψη αυτή, τα αρχειακά έγγραφα θα μας επιτρέψουν να συγκρίνουμε την κοινωνία των Βενετών ναυτιλλομένων με εκείνη των Βένετων που είχαν εγκατασταθεί επί μεγάλα χρονικά διαστήματα σε διάφορους εμπορικούς σταθμούς γύρω από τη Μαύρη Θάλασσα.

• History and Archaeology
• Economics and Business

• Ελληνισμός
• Commerce
• Οικονομική ιστορία

Περιέχει πίνακα και σημειώσεις, Mes remerciements très chaleureux vont à l’Institut Hellénique de Venise dont l’hospitalité généreuse a permis la réalisation de ce travail, qui a été présenté en version abrégée au XVIIIe Congrès International d ’Études Byzantines à Moscou en août 1991.