290-377

H Aδελφότητα του Τιμίου Σταυρού και η μονή των Ιησουϊτών στη Νάξο στις αρχές του 18ου αιώνα : κτήματα, εισοδήματα και οικονομική σημασία

• Campagnolo, Matteo

Κυβερνώμενο από οικογένειες καθολικού δόγματος από την εποχή της Τέταρτης Σταυροφορίας, το δουκάτο του Αρχιπελάγους (και ή Νάξος, το μεγαλύτερο νησί του) πέρασε τον 16ο αιώνα στην οθωμανική κυριαρχία. Όταν διακόπηκαν έτσι οι προνομιακοί δεσμοί πού είχε με τη Ρώμη και με τη Δύση, η Νάξος θεωρήθηκε ως χώρος Ιεραποστολής του τάγματος των Ιησουιτών της Επαρχίας της Γαλλίας. Οι αρχηγέτες των καθολικών οικογενειών του νησιού που εναπέμειναν παραχώρησαν στους Ιησουίτες σε χρησικτησία την περιουσία της παλαιάς θρησκευτικής αδελφότητας του Τίμιου Σταυρού, πλούσιας από κληροδοτήματα, με την υποχρέωση οι τελευταίοι αυτοί να ανοίξουν και να συντηρούν ένα σχολείο ανώτερης εκπαίδευσης. Η ιστορία αυτή είναι γνωστή: οι ίδιοι οι πατέρες έχουν περιγράφει τον πλούσιο αμητό της κατηχητικής και της εκπαιδευτικής δραστηριότητάς τους, και της πνευματικής καθοδήγησης πού παρείχαν, σε εκθέσεις τους, πού είχαν σκοπό να εξασφαλίσουν ηθική στήριξη και οικονομική αρωγή για το έργο τους.Η ανεύρεση, στο αρχείο της Νάξου, ενός αριθμού κατάστιχων του οικονόμου της μονής έδωσε τη δυνατότητα στον συγγραφέα της μελέτης να αξιολογήσει τη διαχείριση της περιουσίας του τη χρησικτησία της απολάμβαναν οι μοναχοί. Η έρευνα, περιοριζόμενη στα έτη 1713-1722, αποτελεί το προοίμιο μιας ευρύτερης εργασίας, που θα αποσκοπεί να προσδιορίσει τη θέση της μονής της Νάξου στον θρησκευτικό, κοινωνικό και οικονομικό ορίζοντα του νησιού, κατά τη διάρκεια των τριών αιώνων της λειτουργίας της (1626-1929). Τα χαρακτηριστικά της διαχείρισης της αγροτικής περιουσίας εμφανίζονται στο διάστημα αυτό καθαρά: η αποτελεσματικότατα και η επαγρύπνηση του οικονόμου, η σχολαστική ακρίβεια των σχέσεων με τούς χωρικούς, διακρινόμενη ίσως και από κάποιου είδους καλοπροαίρετο πατερναλισμό, και η επιθυμία να βελτιωθεί η οικονομική απόδοση της περιουσίας, με την ανάπτυξη καλλιεργειών νέων για το νησί, όπως ήταν ή καλλιέργεια πορτοκαλιών και αραβοσίτου, και, με μια συνεπή πολιτική εκλογίκευσης των περιουσιακών στοιχείων μέσω ανταλλαγών και αγορών αγροτεμαχίων. Τα έγγραφα μας δίνουν επίσης τη δυνατότητα να συγκεντρώσουμε τα ποσοτικά στοιχεία του διαθέσιμου αγροτικού εισοδήματος του διοχετευόμενου σε παιδαγωγικές και ιεραποστολικές δραστηριότητες και να αποκτήσουμε μια ακριβέστερη εικόνα του αγροτικού και του κοινωνικού πανοράματος των κεντρικών περιοχών του νησιού.

• History and Archaeology
• Philosophy, Ethics and Religion

• Church history
• Ελληνισμός
• Οικονομική ιστορία

Περιέχει πίνακες, γλωσσάριο και σημειώσεις, Il est pour moi un agréable devoir de mentionner ici les personnes à qui je suis redevable. Tout d ’abord mon maître, le prof. Spyros Asdrachas de la Sorbonne; il m’a signalé l’importance des petits registres qui ont constitué le point de départ de ma recherche et, tout au long de celle-ci, il m’a fait bénéficier de son savoir et n’a pas ménagé ses encouragements. Le prof. Bertrand Bouvier de l’Université de Genève, qui a relu mon manuscrit, m’a fait profiter de son immense compétence dans le domaine linguistique et des études grecques en général. Le prof. Nicolas Panayotakis, directeur de l’Institut hellénique d ’études byzantines et post-byzantines de Venise, a pris la peine de revoir avec moi des problèmes terminologiques posés par le chapitre II et le glossaire. Je tiens à le remercier également de l’honneur qu ’il me fait en publiant la présente étude dans la revue qu ’il dirige. Cette recherche, d’autre part, n ’aurait pu voir le jour sans la bienveillante autorisation du père des Archives historiques de Naxos, M. Ioannis Della Rocca, sans la compétence et l’obligeance de l’archiviste, Mlle Fany Roda, et sans le généreux concours de Mme Maria Politi et de M. Agamemnon Tsélikas, des Archives historiques et paléographiques de la Fondation Culturelle de la Banque Nationale de Grèce, qui ont mis à ma disposition le matériel photographique recueilli au cours de deux expéditions scientifiques à Naxos et conservé par l’institution dont ils sont les responsables. Je tiens à leur exprimer toute ma reconnaissance. Enfin, c’est avec une joie particulière que j’évoque ici la part prise par ma femme à mon travail, au cours de longues discussions nocturnes, et au cours de la pénible correction des tableaux. Et j’aimerais dédier les pages qui suivent à mon beaupère, Antonios Pothitos le Naxien, T άνήρ πολύτροπος, qui m’a initié aux richesses de son île. Le prof. Nicolas Panayotakis a eu l’obligeance de me montrer la thèse inédite The Island of Naxos in the Seventeenth Century: some Aspects of the Economy and Society from the Notarial Sources par Aglaia Heleni Kasdagli (Ph.D. à l’Université de Birmingham, 1991). Mon travail était alors déjà trop avancé pour qu ’il me soit possible de tenir compte des conclusions de l’historienne grecque. J’ai donc préféré ne rien changer au présent article, rédigé sur la base de sources différentes des siennes. Je tiens à remercier également Mme Anastasia Siphoniou-Karapa et M. Georges Rodolakis, qui m’ont aimablement fait parvenir 'Ο κώδικας του νοταρίου Νάξου Ιωάννου Μηνιάτη 1680-1689, Athènes 1990 («extrait de l’Annuaire du Centre de recherches de l’histoire du droit grec de l’Académie d’ Athènes», vol. 29-30), publié par leurs soins et ceux de Mme Lydia Artemiadi. L’excellente édition des actes du notaire Miniatis sera une de nos sources privilégiées lorsque nous reviendrons sur les rapports interconfessionnels dans les Cyclades.