99-151

Iconography of the Assumption of Saints and hermits of the 14th-15th century

• Ιωαννιδάκη-Ντοστόγλου, Ευαγγελία

Markos Eugenikos, the Metropolitan of Ephesus, is credited with the authorship, among other works, of an Ecphrasis concerning an icon depicting the Assumption of Hosios Ephraim of Syros. This study poses two principal questions: a) whether the text of the Ecphrasis was imaginary or whether the writer had in mind a particular icon depicting the Assumption of Ephraim of Syros, and b) whether the writer’s original icon belonged to the early Renaissance of the West or to the Byzantine art of the East.In the cources of this study, as many representations as possible of the Assumption of Saints in icons and wall-paintings from the 14th to the 18th centuries were collected. An analysis of their iconographical elements and a comparison of them necessitated the classification of the collected material into three large groups. The first contains representations dating before the Ecphrasis was written; the second includes those that, based on the text, conform to the type of the Assumption of a Saint in post-Byzantine painting ( 15th-18th centuries); and the third, those showing the influence of Western painting and dating to the 16th and 17th centuries. A study of these representations led progressively on the one hand to a definition of the fixed iconographical framework within which the representations of Assumptions earlier or later than the Ecphrasis were set, and on the other to the discovery that the iconographical elements arc repeated in an identical fashion, so as to promote the ritual and diachronic character of the representation.Lastly, regarding the question of the original of the Ecphrasis, the investigation pointed to Palaeologan painting, and the view is expressed that it was the icon of the Assumption of Hosios Ephraim of Syros that is in the Ecumenical Patriarchate, which furthermore is also contemporary with the text (1st half of the 15th century).

• History and Archaeology

• Αρχαιολογία
• Archaeology and art
• Arts and religion
• Decorative arts

Αρκετοί Έλληνες και ξένοι βυζαντινολόγοι είχαν στο παρελθόν δημοσιεύσει ή αναφερθεί σε εικόνες ή τοιχογραφίες με την παράσταση της Κοιμήσεως του οσίου Εφραίμ του Σύρου. Στα πλαίσια αυτά είχαν θιγεί ορισμένα προβλήματα, όπως η προέλευση του προτύπου της παραστάσεως, η σχέση αυτής με το κείμενο της "έκφρασης" του Μάρκου Ευγενικού, η επίδραση της πρώιμης δυτικής ζωγραφικής στον τρόπο της απόδοσης της φύσης κτλ.Η τοποθέτησή της υπογράφουσας ως επιμελήτριας Βυζαντινών Αρχαιοτήτων στην 7η Εφορεία Βυζαντινών Αρχαιοτήτων Αάρισας συντέλεσε στη συγκέντρωση αρκετών στοιχείων, σχετικών με την παράσταση της Κοιμήσεως οσίων, που έζησαν τον 4ο και 5ο αι. Παράλληλα, εκτός από τα παραπάνω προβλήματα, εντοπίστηκαν και άλλα: ο διαχρονικός χαρακτήρας της παράστασης, η ερμηνεία και ο συμβολισμός της κεντρικής παράστασης του νεκρού οσίου με τη θλιμμένη ομήγυρη γύρω του. η σχέση αυτής με τις επιμέρους σκηνές, η ύπαρξη άλλων κειμένων, εκτός της "έκφρασης" κτλ. Η μελέτη όμως αυτή δεν θα ήταν δυνατόν να πραγματοποιηθεί χωρίς την ουσιαστική βοήθεια και τη συνεχή καθοδήγηση της καθηγήτριας Άννας Τσιτουρίδου, η οποία με πολύ φροντίδα και ζωηρό ενδιαφέρον κατηύθυνε την πορεία της. Οι συμβουλές και υποδείξεις του ακαδημαϊκού Μανώλη Χατζηδάκη και της καθηγήτριας Ελένης Δωρή, όπως και η εκ μέρους τους παραχώρηση φωτογραφιών (Π ί V. 31 α), συνέβαλαν θετικά στην πραγματοποίηση της μελέτης. Οι συνάδελφοι Μιχάλης Καλομοιριίκης. Γιάννης Ταβλάκης, Μαρία Μπρούσκαρη, Γιάννης Κανονίδης και Λασκαρίνα Μπούρα φρόντισαν να της παραχωρήσουν τις φωτογραφίες των Π ί V. 26-29, 32 και 34. Τους ευχαριστεί θερμά. Στο φίλτατο λαρισαίο φιλόλογο Σταύρο Γουλούλη οφείλει θερμότατες ευχαριστίες, τόσο για τις υποδείξεις του για την αναζήτηση κειμένων σχετικών με το θέμα όσο και για τα υπόλοιπα αναπτύγματα των τοιχογραφιών με την παράσταση Κοιμήσεων από τις μονές Μεγίστης Λαύρας, Διονυσίου και Δοχειαρίου, που πρόθυμα της παρεχώρησε. Οι συνάδελφοι της 7ης Εφορείας Λάζαρος Δεριζιώτης, Σουζάνα Χούλια, Σταυρούλα Σδρόλια. Ασπασία Ντίνα, Κρυστάλλω Μαντζανά και η σχεδιάστρια Μαρία Κωστάρα συμπαραστάθηκαν με κάθε τρόπο στην πορεία της μελέτης. Τους ευχαριστεί θερμά. Τέλος, θερμότατες ευχαριστίες οφείλει στους λαρισαίους φίλους Αθηνά Γερμάνη, Στέργιο Παπαχατζή, Γιάννη Μπέη και Χρήστο Μπισδούνη, οι οποίοι με πολύ φροντίδα έγραψαν τη μελέτη αυτή σε ηλεκτρονικό υπολογιστή. Όμως, η ολοκλήρωσή της δεν θα είχε επιτευχθεί χωρίς την συμπαράσταση και την ενθάρρυνση του συντρόφου της Κώστα Ντόστογλου., Περιέχει κατάλογο παραστάσεων, συντομογραφίες και βιβλιογραφία, Το άρθρο περιέχεται στο τεύχος: Μέρος Α'-Μελέτες