193-207

Τα σχόλια του Στεφάνου επί των condictionum της D.12.1 : μια βυζαντινή ταξινόμηση

• Jong, Hylkje de

Ένα χαρακτηριστικό δείγμα της μεθόδου με την οποία οι βυζαντινοί σχολιαστές ανέπτυξαν περαιτέρω το ρωμαϊκό δίκαιο αποτελεί η επεξεργασία της εννοίας των condictionum από τον σχολιαστή Στέφανο. Και τούτο διότι η βυζαντινή συστηματοποίηση των τεχνικών όρων που προσδιορίζουν τις ειδικότερες κατηγορίες των condictionum, -ένα ζήτημα το οποίο δεν έχει έως σήμερα επαρκώς απασχολήσει τους μελετητές,- προέρχεται από αυτόν τον σχολιαστή.Το κλασικό ρωμαϊκό δίκαιο διέθετε μία και μόνο condictio, η οποία ήταν σε χρήση για ποικίλες και διαφορετικές καταστάσεις. Παραδείγματος χάριν, μία ενιαία condictio παρέχεται τόσο σε περίπτωση αχρεωστήτου όσο και στη περίπτωση αποπληρωμής δανείου. Κατά τη διαδικασία των formulae, μόνον μία formula ήταν διαθέσιμη στον ενάγοντα. Ο δικαστής όφειλε να εξετάσει εάν ο εναγόμενος είχε την υποχρέωση του δίδειν (dare), δηλαδή την υποχρέωση μεταβιβάσεως της κυριότητας. Ως εκ τούτου, η αγωγή αφορούσε στην εκπλήρωση μιας σαφώς καθορισμένης οφειλής. Με τα δεδομένα αυτά η condictio συνιστούσε έναν δικονομικό όρο. Στο μετακλασικό δικονομικό ρωμαϊκό δίκαιο, μέσω της σταδιακής επέκτασης της διαδικασίας της condictio, ο όρος αυτός θα μετεξελιχθεί σε όρο του ουσιαστικού δικαίου. Για τον λόγο αυτό, στην ιουστινιάνειο πλέον περίοδο, η σημασία της condictio, άπό την άποψη του ουσιαστικού δικαίου, ενι- σχύεται. Στο συμπιληματικό έργο του Πανδέκτη, ο Ιουστινιανός επιχειρεί μία περαιτέρω ταξινόμηση των condictionum σε επιμέρους κατηγορίες. Συνεπώς ο ενάγων. κατά την ιουστινιάνειο πλέον περίοδο, θα πρέπει, προ- κειμένου να χορηγηθεί σε αυτόν η condictio, να αποδείξει με ακρίβεια τα πραγματικά εκείνα περιστατικά τα οποία θεμελιώνουν την αγώγιμη αξίωση από άποψη ουσιαστικού δικαίου. Ωστόσο, ο βυζαντινός σχολιαστής Στέφανος στο έργο του Παραγραφαί θα προχωρήσει περαιτέρω στη συστηματοποίηση των condictionum με βάση πλέον τα υποκείμενα πραγματικά περιστατικά, ενδεχομένως προς τον σκοπό της πληρέστερης αποσαφήνισης των χωρίων του Πανδέκτη στο πλαίσιο του παρεχομένου διδακτικού του έργου. Κατά το εγχείρημά του όμως αυτό, δεν θα περιορισθεί σε μία απλή μετάφραση και επεξήγηση των μεμονωμένων σχετικών αποσπασμάτων του Πανδέκτη, αλλά θα αποκαταστήσει την εσωτερική αλληλουχία των συναφών μεν, αλλά με διαφορετικό περιεχόμενο, κειμένων, τα οποία ωστόσο παρουσιάζουν ταυτόσημα ουσιώδη νομικά χαρακτηριστικά. Ευλόγως λοιπόν οι condictiones των συγκεκριμένων αυτών κειμένων αποδίδονται σταθερά με τον ίδιο νομικό όρο. Ειδικότερα, τρεις τύποι condictionum δια- κρίνονται στη διδασκαλία του Στεφάνου επί της D. 12.1. Πρώτον υπάρχουν οι αγωγές οι οποίες αναφέρονται στο αντικείμενο της αγώγιμης αξίωσης, όπως ο κέρτος (γενικός) κονδικτίκιος. Δεύτερον, ο δανειακός κονδικτίκιος, ο οποίος εγείρεται βάσει της δανειακής συμβάσεως για την αποπληρωμή του χρέους και ο οποίος αποτελεί την condictio που χρησιμοποιείται επί συμβάσεων. Τρίτον, οι δύο condictiones, ο από καλού δαπανήματος κον- δικτίκιος και ο κονδικτίκιος από καλού και δικαίου, οι οποίες εγείρονται επί τη βάσει του δικαίου και της επιείκειας. Ενδεχομένως ο κονδικτίκιος δεπεκουλίο και ο κονδικτίκιος δεϊνρέμ βέρσο υπάγονται σε αυτήν την τελευταία κατηγορία.

• Law
• History and Archaeology

• Δίκαιο
• Πολιτισμός, Βυζαντινός
• Ιστορία

teaching the digest, antecessor, Stephanus, Basilica, byzantine law, condictio, ο κονδικτίκιος, διδασκαλία του πανδέκτη, Στέφανος, Βασιλικά, βυζαντινό δίκαιο

This article is a final and concluding overview of various elaborated articles concerning one or more condictiones of D. 12,1. It was presented at the Third Conference for young Historians of Greek Law [Thessaloniki (Greece), September 29-October 2, 2011], Το άρθρο περιέχεται στο τεύχος-αφιέρωμα: Μνήμη Μενελάου Α. Τουρτόγλου