The Iconographical Subject ''Christ the Vine'' in Byzantine and Post-byzantine Art
Part of : Δελτίον της Χριστιανικής Αρχαιολογικής Εταιρείας ; Vol.42, 2003, pages 347-360
Issue:
Pages:
347-360
Parallel Title:
Το εικονογραφικό θέμα «Χριστός η Άμπελος» στη βυζαντινή και μεταβυζαντινή τέχνη
Section Title:
Articles
Abstract:
Tο εικονογραφικό θέμα του Χριστού-Αμπέλου, βασισμένο στην ομώνυμη παραβολή του κατά Ιωάννην Ευαγγελίου, δημιουργήθηκε και καθιερώθηκε στην Κρήτη το πρώτο μισό του 15ου αιώνα από το ζωγράφο Άγγελο Ακοτάντο, για τον οποίο έχει βάσιμα υποτεθεί ότι είχε φιλενωτικές απόψεις. Η παραβολή έχει κυρίως ερμηνευθεί ως σύμβολο της Εκκλησίας και της ζωοποιού δύναμης που τη συνέχει. Παράλληλα, η εμφάνιση του ενδιαφέροντος για τη σαφή εικαστική απόδοση της συμπίπτει χρονικά με τη σύγκληση της Συνόδου Φερράρας-Φλωρεντίας (1438-1439), η οποία αποσκοπούσε στην Ένωση της Ανατολικής και της Δυτικής Εκκλησίας. Τα στοιχεία αυτά επιτρέπουν το συσχετισμό της δημιουργίας του νέου εικονογραφικού θέματος με τα θρησκευτικά γεγονότα της εποχής. Ο συμβολισμός τόσο των επιμέρους στοιχείων όσο και της όλης σύνθεσης καθιστά δυνατή την υπόθεση ότι η παράσταση αποτελεί την εικαστική έκφραση πολλών επιχειρημάτων που χρησιμοποιήθηκαν και από τις δύο πλευρές στην εν λόγω Σύνοδο, για να υπογραμμιστεί η αναγκαιότητα της Ένωσης. Στον εικονογραφικό τύπο που δημιουργήθηκε από τον Άγγελο Ακοτάντο (Εικ. 1) και επαναλαμβάνεται συχνότατα το 16ο και το 17ο αιώνα, ο Χριστός και οι απόστολοι εικονίζονται σε προτομή, στοιχείο που τονίζει το συμβολικό και υπερβατικό χαρακτήρα της παράστασης. Παραλλαγή του τύπου αυτού, η οποία εμφανίζεται το 16ο και συνεχίζεται και το 17ο αιώνα, χωρίς όμως να γνωρίζει μεγάλη διάδοση, αποτελεί η απεικόνιση του Χριστού μέχρι την οσφύ και των αποστόλων σε προτομή (Εικ. 4). Σε ένα δεύτερο εικονογραφικό τύπο, που εμφανίζεται το 16ο αιώνα, ο Χριστός εικονίζεται ολόσωμος και οι απόστολοι σε προτομή (Εικ. 5). Ο τύπος αυτός χρησιμοποιείται και το 17ο αιώνα, αλλά παραμένει σπάνιος και επιλέγεται συνήθως όταν οι μικρές διαστάσεις του προσφερόμενου για διάκοσμο χώρου δεν επέτρεπαν την απεικόνιση όλων των μορφών ολόσωμων. Από το δεύτερο μισό του 16ου αιώνα απαντά ένας τρίτος εικονογραφικός τύπος, στον οποίο όλες οι μορφές αποδίδονται ολόσωμες, στοιχείο που προσδίδει ρεαλισμό σε μια κατά βάση συμβολική παράσταση (Εικ. 6). Ο τύπος αυτός γνωρίζει μεγάλη διάδοση και χρησιμοποιείται ευρέως κυρίως από το 17αιώνα. Το συμβολικό περιεχόμενο του εικονογραφικού θέματος της Αμπέλου στις πολυπληθείς απεικονίσεις του το 16ο και το 17ο αιώνα εξαρτάται από το είδος του καλλιτεχνικού έργου για το οποίο επιλέχθηκε, από το ευρύτερο εικονογραφικό περιβάλλον στο οποίο εντάχθηκε, καθώς και από τα επιμέρους εικονογραφικά στοιχεία που το συνθέτουν. Στη μνημειακή ζωγραφική (Εικ. 2,3 και 7) το θέμα συναπεικονίζεται με άλλες παραστάσεις που συμβάλλουν στην προβολή του σωτηριολογικού και εσχατολογικού περιεχομένου της παραβολής ή της ευχαριστιακής της διάστασης, με την οποία ερμηνεύεται επίσης η φιλοτέχνηση της Αμπέλου σε λειτουργικά σκεύη και σε εικόνες τέμπλου. Η απεικόνιση της σύνθεσης σε αρχιερατικούς σάκκους εναρμονίζεται με την πίστη ότι ο αρχιερέας αποτελεί «εικόνα» του Χριστού και συμβάλλει στην προβολή της συνεχούς παρουσίας του Κυρίου στην Εκκλησία, ενώ η επιλογή του θέματος για το διάκοσμο αργυρών σταχώσεων ευαγγελίων (Εικ. 10) οφείλεται στην ερμηνεία της παραβολής ως συμβόλου της Εκκλησίας. Ο συνδυασμός της παράστασης με εικονογραφικά θέματα που προέρχονται από την Παλαιά Διαθήκη (Εικ. 4) συντελεί στην εικαστική προβολή της πίστης ότι η ίδρυση της Εκκλησίας του Χριστού αποτελεί την εκπλήρωση των παλαιότερων υποσχέσεων του Θεού και έτσι αποδίδεται εικαστικά το σχέδιο της Θείας Οικονομίας για τη σωτηρία των ανθρώπων. Με την προσθήκη τέλος της περιστεράς του Αγίου Πνεύματος και του Θεού-Πατρός (Εικ. 8) η παράσταση αποκτά τριαδικό συμβολισμό.
Subject:
Subject (LC):
