«Ἄνθρωπος ἐν τιμῇ ὢν οὐ συνῆκε» : Zu zwei Miniaturen des 48. Psalms
Part of : Δελτίον της Χριστιανικής Αρχαιολογικής Εταιρείας ; Vol.44, 2005, pages 319-326
Issue:
Pages:
319-326
Parallel Title:
«Ἄνθρωπος ἐν τιμῇ ὢν οὐ συνῆκε». : Δύο μικρογραφίες στον Ψαλμό ΜΗ΄
Section Title:
Articles
Abstract:
Στo ψαλτήριο του Θεοδώρου, του έτους 1066 (Λονδίνο, Βρετανική Βιβλιοθήκη, κωδ. Add. 19.352, φ. 61r), ο 21ος στίχος του ψαλμού ΜΗ' εικονογραφήθηκε με μία παράσταση, στο ανώτερο τμήμα της οποίας φιλοτεχνήθηκε μια ανδρική μορφή να χτυπάει με ράβδο τα κλαδιά δέντρου, από το οποίο πέφτουν καρποί και φύλλα, ενώ στο κατώτερο εικονίζονται χοίροι που τρώνε τους πεσμένους στο έδαφος καρπούς (Εικ. 1). Με παρόμοια σύνθεση (Εικ. 2) εικονογραφήθηκε ο 13ος στίχος του ίδιου ψαλμού - ο οποίος ταυτίζεται με τον 21ο - στο ψαλτήριο του Κιέβου, του έτους 1397 (Αγία Πετρούπολη, Ρωσική Εθνική Βιβλιοθήκη, κώδ. 1252 F. 6, φ. 66ν). Οι δύο αυτές παραστάσεις παρουσιάζουν πολλές ομοιότητες με μία άλλη (Εικ. 3), που συναντάται σε τετραευάγγελο των μέσων του 11ου αιώνα (Παρίσι, Εθνική Βιβλιοθήκη, κώδ. gr. 74, φ. 143r) και εντάσσεται στο σύνολο των σκηνών με τις οποίες αποδόθηκε εικαστικά στο χειρόγραφο αυτό η παραβολή του Ασώτου (Λουκ. ιε, 11-32). Η μικρογραφία του παρισινού κώδικα παρουσιάζει μεγάλη συγγένεια με την αντίστοιχη του γεωργιανού ευαγγελίου Djruchi II (Εικ. 4), που χρονολογείται στα τέλη του 12ου αιώνα (Τιφλίδα, Ινστιτούτο Χειρογράφων, κώδ. Η 1667, φ. 172r), ενώ ταυτόχρονα αντιγράφτηκε στο σλαβικό ευαγγέλιο (Εικ. 5) που φιλοτεχνήθηκε το 1356 για τον τσάρο Ιωάννη Αλέξανδρο (Λονδίνο, Βρετανική Βιβλιοθήκη, κώδ. Add. 39.627, φ. 185r). Από τις συνθέσεις του παρισινού, του γεωργιανού και του σλαβικού ευαγγελίου καταδεικνύεται ότι και στις πέντε μικρογραφίες εικονίζεται η εργασία του Ασώτου ως χοιροβοσκού (Λουκ. ιε', 15), ενώ παράλληλα γίνεται έμCodex oder entstammt demselben Prototyp, während die Miniaturen des georgischen Manuskripts auf diejenigen des griechischen Evangeliars zurückgehen. Der Kiew-Psalter bezieht sich schließlich auch auf eine Vorlage aus demselben Kloster und derselben Zeit. Obwohl es verlockend wäre, einen bestimmten Maler mit der Auswahl der Darstellung zur Verbildlichung der Psalmverse in Verbindung zu bringen, muss die Frage seiner Einwirkung offen bleiben. μέση αναφορά στην επιθυμία του να τραφεί με τα κεράτια που έτρωγαν οι χοίροι (Λουκ. ιε', 16). Οι συμβολικές ερμηνείες που δόθηκαν από τους εκκλησιαστικούς συγγραφείς στα συγκεκριμένα σημεία της ευαγγελικής αφήγησης παρουσιάζουν πολλές ομοιότητες με τα εξηγητικά σχόλια στο 13ο και τον 21ο στίχο του ψαλμού ΜΗ'. Η μελέτη των σχετικών πατερικών κειμένων καταδεικνύει ότι η εργασία του Ασώτου ως χοιροβοσκού και η επιθυμία να κορέσει την πείνα του με την τροφή των χοίρων θεωρήθηκε ότι αντιστοιχεί στους στίχους του παλαιοδιαθηκικού κειμένου άνθρωπος εν τψ§ ων ου σννήκεν, παρασννεβλήθη τοις κτήνεσι τοις άνοήτοις και ώμοιώθη αντοΐς. Με τους συσχετισμούς αυτούς ερμηνεύεται και η επιλογή της απεικόνισης του Ασώτου ως χοιροβοσκού για την εικαστική απόδοση της απώλειας της αρχικής μεγαλοπρέπειας του ανθρώπου και της εξομοίωσης του με τα ζώα. Η σχέση πάντως της παράστασης με το ψαλμικό κείμενο γίνεται κατανοητή μέσα από σύνθετους συνδυασμούς και ίσως γι' αυτό το λόγο δεν χρησιμοποιήθηκε ευρέως στην εικονογράφηση των βυζαντινών ψαλτηρίων.
Subject:
Subject (LC):
