Représentations de Papes Romains dans l'église Sainte-Sophie d'Ohrid : Contribution à l' idéologie de l'archevêché d'Ohrid
Part of : Δελτίον της Χριστιανικής Αρχαιολογικής Εταιρείας ; Vol.47, 2008, pages 105-118
Issue:
Pages:
105-118
Parallel Title:
Παραστάσεις των παπών της Ρώμης στο ναό της Αγίας Σοφίας Αχρίδος : Συμβολή στην ιδεολογία της Αρχιεπισκοπής της Αχρίδος
Section Title:
Articles
Author:
Abstract:
r l o ιερό βήμα της Αγίας Σοφίας στην Αχρίδα απεικονίζεται ένας ιδιαίτερα μεγάλος αριθμός αγίων επισκόπων, από τους οποίους πολλοί αναφέρονται και με τις ονομασίες των εκκλησιών, επικεφαλής των οποίων ήταν. Οι πολυαριθμότεροι μεταξύ αυτών είναι οι πατριάρχες Κωνσταντινουπόλεως, οι οποίοι καταλαμβάνουν επίτιμη θέση στο ιερό βήμα. Στην αψίδα του διακονικού παριστάνονταν έξι πάπες της Ρώμης, την παρουσία των οποίων δύσκολα μπορούμε να κατανοήσουμε, ιδιαίτερα, αφού, όπως είναι γνωστό, οι τοιχογραφίες δημιουργήθηκαν την εποχή του Μεγάλου Σχίσματος (1054) και κτήτορας αυτών ήταν ο αρχιεπίσκοπος Αχρίδας Λέων, ένας από τους στενότερους συνεργάτες του πατριάρχη Μιχαήλ Κηρουλάριου, ο οποίος συμμετείχε ενεργά στην πολεμική εναντίον της Ρώμης. Σύμφωνα με τις διασωθείσες επιγραφές, εικονίζονται οι άγιοι Ιννοκέντιος, Βιγίλιος, Κλήμης, Λέων, Γρηγόριος και Σίλβεστρος (Εικ. 1 και 2). Τους δύο πρώτους δεν τους εόρταζε η ανατολική Εκκλησία, οπότε τα ονόματα τους δεν υπάρχουν στα συναξάρια αυτής. Ο αρχιεπίσκοπος Λέων είχε βεβαίως ιδιαίτερους λόγους να απεικονίσει τους πάπες της Ρώμης στον καθεδρικό ναό που ανήγειρε, για να εδραιώσει τα δικαιώματα της αυτοκέφαλης Αρχιεπισκοπής της Αχρίδας. Το μεγαλύτερο τμήμα αυτής της Αρχιεπισκοπής βρισκόταν κάτω από τη δικαιοδοσία της Εκκλησίας της Ρώμης, αλλά και κάτω από την πολιτική και πνευματική σφαίρα επιρροής της Κωνσταντινουπόλεως. Για το λόγο αυτό, η Αρχιεπισκοπή της Αχρίδας, από την ίδρυση της (1018), έπρεπε να αναζητά ασφαλές στήριγμα του αυτοκέφαλου αυτής. Μολονότι αποτελούσε επέκταση της βουλγαρικής Αρχιεπισκοπής, αυτό δεν την απήλλασσε από τις βλέψεις της Ρώμης. Η επικράτεια της ανήκε αρχικά στο Βικαριάτο Θεσσαλονίκης (από τις αρχές του 5ου έως το πρώτο μισό του 6ου αιώνα) και στη συνέχεια στην Πρώτη Ιουστινιανή (από τα μέσα του 6ου έως τα πρώτα χρόνια του 7ου αιώνα). Οι απαρχές του Βικαριάτου Θεσσαλονίκης συνδέονται με τον πάπα Ιννοκέντιο, ο οποίος το 412 παρεχώρησε σε αυτό ορισμένα δικαιώματα. Ο πάπας Βιγίλιος, μετά από συμφωνία με τον αυτοκράτορα Ιουστινιανό, παρεχώρησε πλήρες αυτοκέφαλο καθεστώς στην Πρώτη Ιουστινιανή (545). Στην απόφαση αυτή, η οποία περιεχόταν στην 131η Νεαρά του Ιουστινιανού και κατόπιν συμπεριελήφθη στα Βασιλικά, η Αρχιεπισκοπή της Αχρίδας στήριζε τα δικαιώματα και τις αξιώσεις. Η απεικόνιση των παπών ως εκπροσώπων της Εκκλησίας της Ρώμης και η παρουσία του Ιννοκέντιου και του Βιγίλιου είχε πρωτίστως εκκλησιαστική-νομική σημασία και επιβεβαίωσε την κανονικότητα του αυτοκέφαλου της Αρχιεπισκοπής της Αχρίδας, η οποία αποκτήθηκε στο απώτατο παρελθόν με τη βούληση παπών της Ρώμης. 118 Επειδή η Αρχιεπισκοπή της Αχρίδας δεν είχε αποστολική προέλευση ή κάποιον ένδοξο ιδρυτή, ο οποίος θα προσωποποιούσε την ίδρυση και το αυτοκέφαλο της, ο αρχιεπίσκοπος Λέων, περίπου το 1054, αναζήτησε σημαντικές προσωπικότητες στην ιστορία της Αρχιεπισκοπής του. Έτσι επέλεξε να απεικονιστούν ο άγιος Κύριλλος, σλάβος διαφωτιστής, και ο άγιος Κλήμης Αχρίδος (ίσως και ο άγιος Μεθόδιος), η λατρεία των οποίων ήταν ισχυρή στην περιοχή που βρισκόταν υπό τη δικαιοδοσία της Εκκλησίας του (Εικ. 3). Με τον τρόπο αυτό επεδίωξε να αναδείξει την Αρχιεπισκοπή της Αχρίδας σε διάδοχο της βουλγαρικής Αρχιεπισκοπής, φορέα μεγάλου αποστολικού έργου αλλά και να την εντάξει ισότιμα δίπλα στις παλαιές και με κύρος Εκκλησίες. Για το λόγο αυτό απεικονίστηκαν, εσκεμμένα, στον ίδιο χώρο οι πάπες της Ρώμης και επίσκοποι με κύρος στη Βουλγαρία, συγκεκριμένα στην Εκκλησία της Αχρίδας. Όπως ο Ιννοκέντιος και ο Βιγίλιος ποτέ δεν κατατάχθηκαν μεταξύ των αγίων της ανατολικής Εκκλησίας, ενώ απεικονίζονται στην Αγία Σοφία και αναφέρονται με αυτή τους την ιδιότητα, έτσι και ο άγιος Κύριλλος ουδέποτε υπήρξε επίσκοπος, όπως παρουσιάζεται εδώ. Όμως μόνο έτσι θα επικυρώνονταν τα θρησκευτικά οράματα του Λέοντα. Στη διάρκεια του 12ου και του 13ου αιώνα, η απεικόνιση των αγίων Κυρίλλου και Μεθοδίου και ιδιαίτερα του Κλήμη θα συνεχιστεί με μεγαλύτερη συχνότητα, γεγονός που μπορούμε να παρακολουθήσουμε τόσο στην τέχνη, όσο και στη θρησκευτική λογοτεχνία στην περιοχή της Αρχιεπισκοπής της Αχρίδας
Subject:
Subject (LC):
