L’activité artistique du peintre thessalonicien Georges Kalliergis
Part of : Δελτίον της Χριστιανικής Αρχαιολογικής Εταιρείας ; Vol.49, 2010, pages 53-70
Issue:
Pages:
53-70
Parallel Title:
Η καλλιτεχνική δραστηριότητα του ζωγράφου από τη Θεσσαλονίκη Γεωργίου Καλλιέργη
Section Title:
Articles
Abstract:
OL τοιχογραφίες του ναού του Αγίου Βλασίου Βέροιας έχουν συνδεθεί με την καλλιτεχνική δραστηριότητα του ζωγράφου από τη Θεσσαλονίκη Γεωργίου Καλλιέργη. Η άποψη αυτή, που υποστηρίχτηκε από την Μουρίκη, τον Χατζηδάκη, τον Djuric και κυρίως από τον Παπαζώτο, βασίστηκε σε εικονογραφικά δεδομένα αλλά και σε καλλιτεχνικά κριτήρια. Πράγματι, η σκηνή του Ευαγγελισμού και της Εις Άδου Καθόδου στον ναό του Αγίου Βλασίου παρουσιάζουν στενή εικονογραφική σχέση με τις αντίστοιχες σκηνές του Γεωργίου Καλλιέργη στον Χριστό Βέροιας. Αντίθετα, στην παράσταση της Γεννήσεως, της Υπαπαντής και της Αναλήψεως η εικονογραφική σύλληψη του θέματος είναι τελείως διαφορετική στα δύο μνημεία. Έτσι, με βάση τα παραπάνω η εικονογραφική σχέση ανάμεσα στο ναό του Χριστού και του Αγίου Βλασίου είναι περιορισμένη σε δύο από τα πέντε θέματα και συνεπώς δεν μπορεί να αποτελέσει ασφαλές τεκμήριο ταυτότητος των καλλιτεχνών στους δύο αυτούς ναούς. Επίσης, δεν φαίνεται να ισχύει η άποψη που εκφράστηκε κυρίως από τον Παπαζώτο το 1994, ότι οι τοιχογραφίες του Αγίου Βλάσιου είναι ως προς τις αισθητικές επιλογές το πλησιέστερο προς τον ζωγράφο Γεώργιο Καλλιέργη έργο. Έχουμε τη γνώμη ότι η σχέση ανάμεσα στα δύο μνημεία είναι σχέση αντιγράφου προς το πρωτότυπο ή στην καλύτερη των περιπτώσεων έκφραση θαυμασμού ενός μαθητού στο έργο του δασκάλου, το οποίο αντιγράφει ή μιμείται δουλικά. Έτσι, ο ζωγράφος του Αγίου Βλασίου στη σύλληψη και στην απόδοση της μορφής κινείται με τελείως διαφορετική αισθητική αντίληψη από αυτή του Καλλιέργη στον Χριστό Βέροιας. Η διαφορά αυτή δεν είναι μόνο τυπολογική και φυσιογνωμική, αλλά αποβαίνει και ποιοτική. Έντονες είναι επίσης οι διαφορές ανάμεσα στα δύο μνημεία σε προσωπογραφικό, τεχνικό και εκφραστικό επίπεδο. Τα στοιχεία αυτά δείχνουν αναντίρρητα ότι οι τοιχογραφίες του Αγίου Βλάσιου δεν αποτελούν αυθεντικό έργο του Καλλιέργη, αλλά ανήκουν στη δραστηριότητα ενός ντόπιου ζωγράφου και του συνεργείου του, ο οποίος εμπνέεται από τη ζωγραφική του Καλλιέργη στον Χριστό Βέροιας, χωρίς όμως να αποδίδει την ποιότητα και την εκφραστική πνοή του πρωτοτύπου. Μάλιστα, η εκτέλεση της διακοσμήσεως του ναού του Αγίου Βλασίου, που προϋποθέτει την ύπαρξη των τοιχογραφιών του Χριστού Βέροιας, θα πρέπει να τοποθετηθεί μετά το 1315 και ίσως στη δεκαετία 1320- 1330. Αντίθετα, έχουμε τη γνώμη ότι στην καλλιτεχνική δραστηριότητα του Καλλιέργη εντάσσονται οι δημοσιευμένες τοιχογραφίες του ναού των Ταξιαρχών στη Θεσσαλονίκη. Από την αρχική, μη σωζόμενη τοιχογράφηση του ναού των Ταξιαρχών, διατηρήθηκε στο ανατολικό αέτωμα η Ανάληψη και στο δυτικό η Πεντηκοστή. Ο Ξυγγόπουλος, ο οποίος δημοσίευσε τις τοιχογραφίες το 1956, τις συσχέτισε με τις τοιχογραφίες του Προφήτου Ηλιου Θεσσαλονίκης, που χρονολογούνται στην περίοδο 1360-1380, και τις χρονολόγησε στο δεύτερο μισό ή στο τελευταίο τέταρτο του Μου αιώνα. Νεότεροι ερευνητές στη δεκαετία 1987-1997, οι οποίοι απλώς αναφέρθηκαν στις τοιχογραφίες του ναού των Ταξιαρχών, έχουν προτείνει, χωρίς αιτιολόγηση, ως χρόνο εκτελέσεως της διακοσμήσεως του ναού τη χρονική περίοδο 1330-1360. Σήμερα, καθώς έχουμε περισσότερα στοιχεία για την καλλιτεχνική παραγωγή στη Θεσσαλονίκη κατά το πρώτο τέταρτο και το δεύτερο μισό του Μου αιώνα, παρά την κακή διατήρηση των τοιχογραφιών του ναού και το μεγάλο ύψος στο οποίο βρίσκονται, μπορούμε να διατυπώσουμε μια νέα πρόταση. Κατά τη γνώμη μας οι τοιχογραφίες του ναού των Ταξιαρχών στη Θεσσαλονίκη παρουσιάζουν στενό καλλιτεχνικό σύνδεσμο με τις τοιχογραφίες της Παναγίας Ljeviska στο Prizren (1307-1313), τις τοιχογραφίες της Παναγίας Studenica (γύρω στο 1315) και κυρίως με τις τοιχογραφίες του Καλλιέργη στον Χριστό Βέροιας (1315). Συνεπώς, έχουμε τη γνώμη ότι οι τοιχογραφίες του ναού των Ταξιαρχών στη Θεσσαλονίκη καλλιτεχνικά συνδέονται στενά με τη ζωγραφική μνημείων της πρώτης δεκαπενταετίας του Μου αιώνα και χρονολογούνται αναντίρρητα την περίοδο αυτή και όχι στο δεύτερο μισό του Μου αιώνα, όπως υποστηρίχτηκε. Επίσης, ο στενός καλλιτεχνικός σύνδεσμος, που διαπιστώνουμε ανάμεσα στις τοιχογραφίες του ναού των Ταξιαρχών στη Θεσσαλονίκη και του Χριστού Βέροιας, μας δίνει τη δυνατότητα να εντάξουμε τις τοιχογραφίες του ναού στην καλλιτεχνική δραστηριότητα του Καλλιέργη. Η εκτίμηση αυτή πιστεύω ότι θα επιβεβαιωθεί, όταν οι τοιχογραφίες συντηρηθούν και μελετηθούν από κοντά. Στην καλλιτεχνική δραστηριότητα του Γεωργίου Καλλιέργη αποδίδουμε επίσης τέσσερις φορητές εικόνες, από τις οποίες τρεις σώζονται στη μονή Βατοπεδίου στο Άγιον Όρος και μία στην Αχρίδα.
Subject:
Subject (LC):
