27-50

Αναζητώντας το χέρι του Ι. Ζωναρά στο Λεξικό του Tittmann.

• Gregoriades, Iordanes

Η χειρόγραφη παράδοση θέλει τον Ι. Ζωναρά συντάκτη του ομώνυμου Λεξικού, το οποίο είναι επίσης γνωστό ως Λεξικό του Tittmann από το όνομα του εκδότη του. Το άρθρο αυτό επιχειρεί να ανασκευάσει τις απόψεις, Γερμανών, ιδίως, βυζαντινολόγων οι οποίοι έχουν αμφισβητήσει την πατρότητα του Ζωναρά και να επιστήσει την προσοχή των μελετητών σε στοιχεία τα οποία συνηγορούν υπέρ της γνησιότητας του έργου. Τα στοιχεία αυτά συνοψίζονται στα εξής: α) Το Λεξικό δεν συντάχθηκε υποχρεωτικά ύστερα από τον θάνατο του Ζωναρά και η θεωρεία η οποία τοποθετεί τη συγγραφή του μετά το 1204 δεν ευσταθεί. Είναι αλήθεια ότι ορισμένα λήμματα φέρουν τη σφραγίδα συγγραφέων του ύστερου 12ου αιώνα, όπως του Τζέτζη και πιθανώς και άλλων, ωστόσο με βάση ενδείξεις που προέρχονται κυρίως από τη χρονογραφία του Ζωναρά μπορούμε να υποθέσουμε πως η δράση του ιστορικού επεκτεινόταν ως τα χρόνια της βασιλείας του Μανουήλ Α' Κομνηνού και συνεπώς άγγιζε τα τέλη του 12ου αιώνα. β) Πολλοί ορισμοί του Λεξικού, κυρίως δικανικοί όροι ή λέξεις-δάνεια από τη λατινική, είναι κατά λέξη αντιγραφές από αντίστοιχους ορισμούς που απαντούν στο corpus των σχολίων του Ζωναρά στους Συνοδικούς κανόνες. Οι αντιγραφές αυτές είναι πολύ πιο ουσιώδεις και εκτενείς από ό,τι παραδέχονται ο Alpers και ο Tittmann και, αν μη τι άλλο, φανερώνουν ότι ο συντάκτης του Λεξικού είχε πλήρη γνώση και έκανε σαφή χρήση των ορισμών του Ζωναρά. γ) Ύστερα από προσεκτική γλωσσική ανάλυση της χρονογραφίας του Ζωναρά, ο μελετητής διαπιστώνει ότι το Λεξικό όχι μόνο μπορεί να χρησιμοποιηθεί ως πολύτιμο γλωσσάρι της χρονογραφίας, αλλά επιπλέον τα δύο έργα έχουν κοινό μεγάλο αριθμό λέξεων, φράσεων, παροιμιών και ετυμολογιών που δεν απαντούν αλλού. δ) Η σπουδαιότερη όμως διαπίστωση είναι πως ο ίδιος ο Ζωναράς είχε λεξικογραφικά ενδιαφέροντα, τα οποία διακρίνει κανείς στις διάφορες πληροφορίες (ετυμολογικής φύσεως και μη) που μεταφέρει αυτολεξεί από το λεξικό της Σούδας στη χρονογραφία του. Εάν μάλιστα λάβουμε υπόψη μας πως ο συντάκτης του Λεξικού έχει επανειλημμένως χρησιμοποιήσει ως πηγή του τη Σούδα, τότε η απόσταση μεταξύ του λεξικογράφου και του Ζωναρά μικραίνει. Τέλος, αξίζει να σημειωθεί πως το Λεξικό του Tittmann είναι ένα αξιόλογο έργο το οποίο συνδυάζει πλούτο λημμάτων με σύντομους και περιεκτικούς ορισμούς, ξεφεύγει πολύ από ένα συμπίλημα λέξεων και αξίζει να προσεχθεί περισσότερο από τους φιλολόγους.

• Languages and Literature

• Λογοτεχνία