128-148

• Γρηγοράκης, Ιωάννης
• Μανωλίτσης, Γεώργιος

Σκοπός της παρούσας διαχρονικής έρευνας ήταν να εξετάσει το βαθμό συμβολής της μορφολογικής επίγνωσης που διαθέτουν τα παιδιά στο Νηπιαγωγείο και στην Α΄ τάξη δημοτικού στην ανάπτυξη της ικανότητας ορθογραφημένης γραφής κλιτικών επιθημάτων στην Α΄ τάξη και στη Β΄ τάξη αντίστοιχα. Διακόσια δεκαπέντε παιδιά από το Νηπιαγωγείο έως και την Α΄ τάξη του δημοτικού αξιολογήθηκαν ως προς: (α) το επίπεδο ανάπτυξης της μορφολογικής τους επίγνωσης με διάφορες δοκιμασίες (π.χ. αναλογίας λέξεων, σχηματισμού – αποσχηματισμού παράγωγων λέξεων, αναστροφής συνθέτων), (β) γενικές γνωστικές δεξιότητες (μη λεκτική νοημοσύνη, γλωσσική νοητική ικανότητα, βραχύχρονη μνήμη, λεξιλόγιο), και (γ) πρώιμες δεξιότητες γραμματισμού (φωνολογική επίγνωση, αυτοματοποιημένη ονομασία ερεθισμάτων, γνώση γραμμάτων). Παράλληλα, στην Α΄ τάξη και στη Β΄ τάξη τα παιδιά αξιολογήθηκαν ως προς την ικανότητα ορθογραφημένης γραφής κλιτικών επιθημάτων σε λέξεις και ψευδολέξεις. Τα αποτελέσματα ιεραρχικών παλινδρομικών αναλύσεων έδειξαν ότι η μορφολογική επίγνωση των παιδιών στο Νηπιαγωγείο και στην Α΄ τάξη προέβλεψε σημαντικά την επίδοση στην ορθογραφημένη γραφή των κλιτικών επιθημάτων μόνο στις λέξεις, στην Α΄ τάξη και στη Β΄ τάξη αντίστοιχα, ανεξάρτητα από την επίδραση των γνωστικών και γλωσσικών δεξιοτήτων. Συνολικά, τα ευρήματα αυτά δείχνουν ότι η μορφολογική επίγνωση μπορεί να αποτελεί προγνωστικό δείκτη της ανάπτυξης της ικανότητας ορθογραφημένης γραφής ακόμη και κατά την πρώτη σχολική ηλικία.

• Educational sciences

• Εκπαίδευση

μορφολογική επίγνωση, ορθογραφημένη γραφή κλιτικών επιθημάτων, morphological awareness, spelling of inflectional suffixes

1. Αϊδίνης, Α. (2010α). Στρατηγικές ορθογραφημένης γραφής και η ανάπτυξή τους στο δημοτικό σχολείο. Στο Α. Μουζάκη, & Α. Πρωτόπαπας (Επιμ.), Ορθογραφία, μάθηση και διαταραχές (σσ. 137-150). Αθήνα: Gutenberg.Αϊδίνης, Α. (2010β). Η ανάπτυξη των στρατηγικών ορθογραφημένης γραφής στα ελληνικά. Στο Α. Μουζάκη, & Α. Πρωτόπαπας (Επιμ.), Ορθογραφία, μάθηση και διαταραχές (σσ. 151-164). Αθήνα: Gutenberg.Αϊδίνης, Α. (2012). Γραμματισμός στην πρώτη σχολική ηλικία, μια ψυχογλωσσολογική προσέγγιση. Αθήνα: Gutenberg.Αϊδίνης, Α., & Παράσχου, Δ. (2004). Ανάπτυξη της ορθογραφημένης γραφής στο δημοτικό σχολείο: Λάθη και στρατηγικές των παιδιών. Στο Ν. Μακρής & Δ. Δεσλή (Επιμ.), Η γνωστική Ψυχολογία σήμερα: Γέφυρες για τη μελέτη της νόησης, Πρακτικά Συνεδρίου (σσ. 245-252). Αθήνα: Τυπωθήτω.Αϊδίνης, Α., & Δαλακλή, Χ. (2006). Από τη γραφή στην ορθογραφημένη γραφή: Η επίδραση της φωνολογικής και της μορφοσυντακτικής επίγνωσης. Στο Π. Παπούλια-Τζελέπη, Α. Φτερνιάτη, & Κ. Θηβαίος (Επιμ.), Έρευνα και Πρακτική του Γραμματισμού (σσ. 41-64). Αθήνα: Ελληνικά Γράμματα.Aidinis, A. (1998). Phonemes, morphemes and literacy: Evidence from Greek. Unpublished doctoral thesis, Institute of Education, University of London.Aidinis, A., & Nunes, T. (2001). The role of different levels of phonological awareness in the development of reading and spelling in Greek. Reading and Writing, 14 (1), 145-177, DOI: http://dx.doi.org/10.1023/A:1008107312006Βογινδρούκας, Ι., Πρωτόπαπας, Γ.,& Σιδερίδης, Γ. (2009). Δοκιμασία Εκφραστικού Λεξιλογίου. Χανιά: Γλαύκη.Γρηγοράκης, Ι. (2014). Η ανάπτυξη των μεταμορφολογικών ικανοτήτων παιδιών από το Νηπιαγωγείο στη Β΄ τάξη Δημοτικού και η σχέση τους με τη μάθηση της ανάγνωσης και της ορθογραφημένης γραφής. Αδημοσίευτη διδακτορική διατριβή.Γρηγοράκης, Ι., & Μανωλίτσης, Γ. (υπό έκδοση). Δεξιότητες προφορικού λόγου και ορθογραφημένη γραφή λέξεων στις δύο πρώτες τάξεις του δημοτικού σχολείου. Στο Σ. Πανταζής, Ε. Μαράκη, Μ. Καδιανάκη, & Ε. Μπελαδάκης (Επιμ.), Το Σύγχρονο Σχολείο μέσα από το πρίσμα των Ανθρωπιστικών και Κοινωνικών Επιστημών: Από τη θεωρία στην καθημερινή πρακτική. 1ο Πανελλήνιο Επιστημονικό Συνέδριο Ι.Α.Κ.Ε. Ηράκλειο.Carlisle, J. F. (1995). Morphological Awareness and Early Reading Achievement. In L.B. Feldman (Ed.), Morphological aspects of language processing (pp. 189-209). Hillsdale, NJ: Lawrence Erlbaum Associates.Carlisle, J. F. (2000). Awareness of the structure and meaning of morphologically complex words: Impact on reading. Reading and Writing: An Interdisciplinary Journal, 12 (3): 169-190, DOI: http://dx.doi.org/10.1023/A:1008131926604Carlisle, J. F. (2010). Effects of Instruction in Morphological Awareness on Literacy Achievement: An Integrative Review. Reading Research Quarterly, 45 (4), 464-487, DOI: http://dx.doi.org/10.1598/RRQ.45.4.5Casalis, S., & Louis-Alexandre, M. F. (2000). Morphological analysis, phonological analysis and learning to read French: a longitudinal study. Reading and Writing, 12 (3), 303-335, DOI: http://dx.doi.org/10.1023/A:1008177205648Chliounaki, K. (2007). Morphological awareness and literacy skills: a review. Ψυχολογία, 14 (3), 250-275.Chliounaki, K., & Bryant, P. (2007). How children learn about morphological spelling rules. Child Development, 78 (4), 1360 – 1373, DOI: http://dx.doi.org/10.1111/j.1467-8624.2007.01070.xΔιακογιώργη, Κ., Μπαρής, Θ., & Βαλμάς, Θ. (2005). Ικανότητα χρήσης μορφολογικών στρατηγικών στην ορθογραφημένη γραφή από μαθητές της Α΄ τάξης του δημοτικού. Ψυχολογία, 12 (4), 568-586.Διαμαντή, Β. (2010). Ορθογραφική ανάπτυξη και φωνολογική επίγνωση. Στο Α. Μουζάκη, & Α. Πρωτόπαπας (Επιμ.), Ορθογραφία, μάθηση και διαταραχές (σσ. 107-120). Αθήνα: Gutenberg.Δουκλιάς, Σ. & Κωνσταντινίδου, Μ. (2010). Ορθογραφική ανάπτυξη και μορφολογική επίγνωση. Στο Α. Μουζάκη, & Α. Πρωτόπαπας (Επιμ.), Ορθογραφία, μάθηση και διαταραχές (σσ. 121-133). Αθήνα: Gutenberg.Deacon, S. H., Kirby, J. R., & Casselman-Bell, M. (2009). How robust is the contribution of morphological awareness to general spelling outcomes? Reading Psychology, 30 (4), 301-318, DOI: http://dx.doi.org/10.1080/02702710802412057Diamanti, V., Goulandris, N., Stuart, M., & Campbell, R. (2014). Spelling of derivational and inflectional suffixes by Greek-speaking children with and without dyslexia. Reading and Writing, 27 (2), 337-358, DOI: http://dx.doi.org/10.1007/s11145-013-9447-2Dunn, L. M., & Dunn, L. M. (1981). Peabody Picture Vocabulary Test-Revised. Circle Pines, MN: American Guidance Service.Elbro, C. (1989). Morphological awareness in dyslexia. In C. Von Euler, I. Lundberg, & G. Lennerstrand (Eds.), Brain and reading: Structural and functional anomalies in developmental dyslexia with special reference to interactions, memory functions, linguistic processes and visual analysis in reading (pp. 189–209). London: MacMillan.Georgiou, G. K., Parrila, R., & Papadopoulos, T. C. (2008). Predictors of word decoding and reading fluency in English and Greek: A cross-linguistic comparison. Journal of Educational Psychology, 100 (3), 566-580, DOI: http://dx.doi.org/10.1037/0022-0663.100.3.566Georgiou, G. K., Manolitsis, G., Nurmi, J.-E., & Parrila, R. (2010). Does task-focused versus task-avoidance behavior matter for literacy development in an orthographically consistent language? Contemporary Educational Psychology, 35 (1), 1-10, DOI: http://dx.doi.org/10.1016/j.cedpsych.2009.07.001Georgiou, G. K., Torppa, M., Manolitsis, G., Lyytinen, H., & Parrila, R. (2012). Longitudinal predictors of reading and spelling across languages varying in orthographic consistency. Reading and Writing: An Interdisciplinary Journal, 25 (2), 321-346, DOI: http://dx.doi.org/10.1007/s11145-010-9271-xGoswami, U. (2000). Phonological and lexical processes. In M. L. Kamil, P. B. Mosenthal, P. D. Pearson, & R. Barr (Eds.), Handbook of reading research (pp.251-267). Mahwah, NJ: Lawrence Erlbaum Associates.Harris, M., & Giannouli, V. (1999). Learning to read and spell in Greek: The importance of letter knowledge and morphological awareness. In M. Harris, & G. Hatano (Eds.), Learning to read and write. A cross-linguistic perspective (pp. 51-70). Cambridge: Cambridge University Press.Καρατζάς, Α. (2005). Μάθηση της ορθογραφικής δεξιότητας. Αθήνα: Γρηγόρης.Kirk, C., & Gillon, T. G. (2009). Integrated morphological awareness intervention as a tool for improving literacy. Language, Speech, and Hearing Services in Schools, 40 (3), 341-351, DOI: http://dx.doi.org/10.1044/0161-1461(2008/08-0009)Κλαίρης, Χ., & Μπαμπινιώτης, Γ. (2005). Γραμματική της Νέας Ελληνικής, (4η έκδ.). Αθήνα: Ελληνικά Γράμματα.Kuo, L., & Anderson, R. (2006). Morphological awareness and learning to read: a cross- language perspective. Educational Psychologist, 41 (3), 161-180, DOI: http://dx.doi.org/10.1207/ s15326985ep4103_3Levin, I., D. Ravid, & S. Rapaport (1999). Developing morphological awareness and learning to write: A two-way street. In T. Nunes (Ed.), Learning to read: An integrated view from research and practice (pp. 77-104). Amsterdam: Kluwer.Lyster, S.A.H. (2002). The effects of morphological versus phonological awareness training in kindergarten on reading development. Reading and Writing: An Interdisciplinary Journal, 15 (3), 261-294, DOI: http://dx.doi.org/10.1023/A:1015272516220Μανωλίτσης, Γ. (2000). Μέτρηση και αξιολόγηση μεταγλωσσικών ικανοτήτων παιδιών ηλικίας 5-6 ετών. Αθήνα: Γρηγόρης.Μανωλίτσης, Γ. (2006). Η σχέση της μορφολογικής επίγνωσης με την αναγνωστική ικανότητα κατά τα πρώτα στάδια ανάπτυξής της. Μελέτες για την ελληνική γλώσσα, 26, 282-293.Μουζάκη, Α. (2010). Ανάπτυξη της ορθογραφικής δεξιότητας. Στο Α. Μουζάκη, & Α. Πρωτόπαπας (Επιμ.), Ορθογραφία, μάθηση και διαταραχές (σσ. 29-52). Αθήνα: Gutenberg.Manolitsis, G., & Kouroupaki, M. (2005). The role of early morphological awareness in emergent reading skills. Paper presented at 11th Biennial Conference of the European Association for Research on Learning and Instruction (EARLI). Nicosia.Manolitsis, G., Georgiou, G. K., & Parrila, R. (2011). Revisiting the home literacy model of reading development in an orthographically consistent language. Learning and Instruction, 21 (4), 496-505, DOI: http://dx.doi.org/10.1016/j.learninstruc.2010.06.005Nunes, T., Bryant, P., & Bindman, M. (1997a). Learning to spell regular and irregular verbs. Reading and Writing: An Interdisciplinary Journal, 9 (5), 427-449, DOI: http://dx.doi.org/10.1007/978-94-017-3054-9_7Nunes, T., Bryant, P., & Bindman, M. (1997b). Morphological spelling strategies: Developmental stages and processes. Developmental Psychology, 33 (4), 637-649, DOI: http://dx.doi.org/10.1037/0012-1649.33.4.637Nunes, T., Aidinis, A., & Bryant, P. (2006). The acquisition of written morphology in Greek. In R. M. Joshi, & P.G. Aaron (Eds.), Handbook of Orthography and Literacy (pp. 201-219). Mahwah, NJ: Lawrence Erlbaum Associates.Nunes, T., Bryant, P., & Bindman, M. (2006). The effects of learning to spell on children’s awareness of morphology. Reading and Writing: An Interdisciplinary Journal, 19 (7), 767–787, DOI: http://dx.doi.org/10.1007/s11145-006-9025-yΠαπαδόπουλος, Τ., & Γεωργίου, Γ. (2010). Ορθογραφική επεξεργασία και γνωσιακή ανάπτυξη. Στο Α. Μουζάκη, & Α. Πρωτόπαπας (Επιμ.), Ορθογραφία, μάθηση και διαταραχές (σσ. 53-52). Αθήνα: Gutenberg.Παρασκευόπουλος, Ι. Ν., Καλαντζή-Αζίζι, Α., & Γιαννίτσας, Ν. Δ. (1999). Αθηνά Τεστ Διάγνωσης Δυσκολιών Μάθησης. Οδηγός Εξεταστή. Αθήνα: Ελληνικά Γράμματα.Πόρποδας, Κ. (1984). Γνωστικές λειτουργίες στη μάθηση του γραπτού λόγου. Γλώσσα, 4, 30-49.Πόρποδας, Κ. (2008). Εργαλείο Ανίχνευσης και Διερεύνησης των Αναγνωστικών Δυσκολιών στο Νηπιαγωγείο και Α΄-Β΄ Δημοτικού. Αθήνα: ΥΠΕΠΘ-ΕΠΕΑΕΚ.Πρωτόπαπας, Α. (2010). Η διαφάνεια του ελληνικού ορθογραφικού συστήματος. Στο Α. Μουζάκη, & Α. Πρωτόπαπας (Επιμ.), Ορθογραφία, μάθηση και διαταραχές (σσ. 67-104). Αθήνα: Gutenberg.Papadopoulos,T. C., Georgiou, G. K., & Douklias, S. (2009). Modelling of dyslexia: Is a unitary model of dyslexia possible? In H. D. Friedman & P. K. Revera (Eds.), Abnormal Psychology: New Research (pp. 47-81). Hauppauge, NY: Nova Science Publishers.Papadopoulos, T. C., Georgiou, G. K., & Kendeou, P. (2009). Investigating the double-deficit hypothesis in Greek: Findings from a longitudinal study. Journal of Learning Disabilities, 42 (6), 528-547, DOI: http://dx.doi.org/10.1177/0022219409338745Pittas, E., & Nunes, T. (2014). The relation between morphological awareness and reading and spelling in Greek: a longitudinal study. Reading and Writing, 27 (8), 1507–1527 DOI: http://dx.doi.org/10.1007/s11145-014-9503-6Plaza, M., & Cohen, H. (2004). Predictive influence of phonological processing, morphological/syntactic skill and naming speed on spelling performance. Brain and Cognition, 55 (2), 368-373, DOI: http://dx.doi.org/10.1016/j.bandc.2004.02.076Porpodas, C. (2006). Literacy acquisition in Greek: Research review of the role of phonological and cognitive factors. In R. M. Joshi, & P. G. Aaron (Eds.), Handbook of Orthography and Literacy (pp. 191-199). Mahwah, NJ: Lawrence Erlbaum Associates.Renfrew, C. E. (1995). Word Finding Vocabulary Test (4th ed.). Oxford: WinslowRubin, H. (1988). Morphological knowledge and early writing ability, Language and speech, 31 (4), 337-355, DOI: http://dx.doi.org/10.1177/002383098803100403Sénéchal, M., Basque, M. T., & Leclaire, T. (2006). Morphological knowledge as revealed in children’s spelling accuracy and reports of spelling strategies. Journal of Experimental Child Psychology, 95(4), 231-254, DOI: http://dx.doi.org/10.1016/j.jecp.2006.05.003Simos, P., Sideridis, G.D., Protopapas, A., & Mouzaki, A. (2011). Psychometric Characteristics of a Receptive Vocabulary Test for Greek Elementary Students. Assessment for Effective Intervention, 37(1), 34-49, DOI: http://dx.doi.org/10.1177/1534508411413254Tzakosta, M. (2009). Perceptual ambiguities in the formation of Greek compounds by native speakers. Στο Γ. Κ. Γιαννάκης, Μ. Μπαλταζάνη, Γ. Ι. Ξυδόπουλος, & Τ. Τσαγγαλίδης (Επιμ.), Ηλεκτρονικά Πρακτικά του 8ου Συνεδρίου Ελληνικής Γλωσσολογίας (8ICGL) (pp. 545-557). Ιωάννινα, Τμήμα Ελληνικής Φιλολογίας: Παν/μιο Ιωαννίνων (http://www.linguist-uoi.gr/cd_web/arxiki_en.htm).Τζακώστα, Μ. & Δ. Μανωλά (2012). Κατανόηση και παραγωγή συνθέτων από παιδιά προσχολικής ηλικίας: διδακτικές προεκτάσεις. Στο Κ. Δ. Μαλαφάντης, N. Ανδρεαδάκης, Δ. Καραγιώργος, Γ. Μανωλίτσης, & Β. Οικονομίδης (Επιμ.) Πρακτικά του 7ου Συνεδρίου της Παιδαγωγικής Εταιρίας Ελλάδας – Ελληνική Παιδαγωγική και Εκπαιδευτική Έρευνα, Τόμος Β’, (σσ. 1119-1130). Αθήνα: Διάδραση.Treiman, R., & Bourassa, D. C. (2000). The development of spelling skill. Topics in language disorders, 20 (3), 1-18.Τσακρής, Π. (1970). Η Ευφυία των Ελληνοπαίδων της Σχολικής Ηλικίας (5 έως 12 ετών). Αθήνα.Τσεσμελή, Σ. Ν., & Seymour, P. H. K. (2007). Μορφολογική δομή παράγωγων λέξεων και ορθογραφική επίδοση δυσλεξικών μαθητών: Μια μελέτη παρέμβασης. Hellenic Journal of Psychology, 4 (1), 86-110.