Le chien dans la Mythologie et la Littérature greco Latines
Part of : Πλάτων : περιοδικό της Εταιρείας Ελλήνων Φιλολόγων ; Vol.ΛΒ-ΛΓ, No.63-66, 1980, pages 52-87
Issue:
Pages:
52-87
Author:
Abstract:
Ό κύων κατέχει σημαντικήν θέσιν εν τη αρχαία μυθολογία και λογοτεχνία, ως και εν τη αρχαία τέχνη, ένθα πολυάριθμοι είναι αι παραστάσεις αύτου. Τούτο ειναι φυσικόν, διότι το πιστον τουτο ζώον συνδέεται στενώς προς τον άνθρωπον. Είναι ό άγρυπνος φύλαξ της οικίας και των ποιμνίων, ό θαρραλέος και πολύτιμος σύντροφος είς το κυνήγιον. Οί αρχαίοι συγγράφεις περιγράφουσι τα κύρια χαρακτηριστικά του κυνος είτε κατά τάς σκηνάς κυνηγίων είτε κατά την άφήγησιν γεγονότων εκ της μυθολογίας καί της Ιστορίας. Ή ύλακή του κυνος είναι βασικον χαρακτηριστικον αύτου καί οι αρχαίοι ποιηταί ιδία ποιούνται μνείαν ταύτης είς τάς περιγραφάς των. Οί Έλληνες προσέδιδον είς τον κύνα το έπίθετον ύ λ α κ ό μ ω ρ ο ς , οί δε Λατίνοι latrator, το όποιον ως άποδίδον βασικήν ιδιότητα είς το ζωον άπαντα ούσιαστικοποιηθέν ενίοτε αντί του canis. Ή ύλακή του κυνός, ιδία κατά τήν νύκτα, προσλαμβάνει ενίοτε ενα θλιβερον χαρακτήρα καί εθεωρείτο συχνάκις ως προμήνυμα συμφοράς. Ουτως ήχουσιν αι κραυγαί των κυνών της Εκάτης, χθόνιας θεότητος, κατά τάς νυκτερινάς αυτής περιπλανήσεις. Ίδιαιτέραν σημασίαν έχουσιν αι κραυγαί τών θηρευτικών κυνών, δι' ών άφ' ένος μεν άναγκάζουσι το θήραμα νά εξέλθη του κρυσφηγέτου αύτου, άφ’ έτερου δε καλουσι τον κυνηγον νά προσέλθη είς τήν λείαν. Οί ήσκημένοι θηρευτικοί κύνες γνωρίζουσι καιρόν του σιγαν καί καιρόν του λαλειν, πότε πρέπει νά άκολουθώσιν εν σιωπή τά ίχνη του θηράματος στηριζόμενοι είς τήν θαυμαστήν των οσφρησιν καί πότε πρέπει νά κραυγάζωσιν ισχυρώς, ίνα πτοήσωσι τούτο καί άναγκάσωσι νά εξέλθη του καταφυγίου αύτου. Ή αρχαία καλλιτεχνία παριστά έναργώς εις εικόνας κυνηγεσίων ή καί είς άλλας σκηνάς έκ του κοινωνικού βίου ή εκ τής μυθολογίας τους κύνας ύλακτουντας. Ουτω παρίστανται οί κύνες του Γανυμήδους εις το περίφημον σύμπλεγμα του Λεωχάρους, ου άπήχησιν εύρίσκομεν είς τήν Αίνειάδα του Βεργιλίου, saevit canum latratus in auras. Είς τήν ποίησιν καί τάς καλάς τέχνας παρίστανται συχνάκις διάφορα ιερά τέρατα έχοντα εν ολω ή εν μέρει τήν μορφήν του κυνός. Ουτως ό κυνόμορφος θεός τών Αιγυπτίων "Ανουβις, γνωστός έκ τών πολυαρίθμων μνημείων τής Αιγυπτιακής τέχνης, του όποιου ποιουνται μνείαν καί Λατίνοι συγγράφεις άποκαλουντες αυτόν latrator. Ai ύλακαί του Κέρβερου, αίτινες αντηχούν πένθιμοι άμα καί τρομεραί είς τους έρεβώδεις κευθμώνας του "Αιδου, προσέδιδον ασφαλώς εν ίδιαίτερον στοιχειον εις τήν φρικτήν εικόνα τών καταχθόνιων. Όμοίαν φρίκην προκάλουν τά ύλακτουντα κυνόμορφα τέρατα τά συμπεφυκότα περί τήν οσφύν τής τραγικής Σκύλλης. Ιδιαιτέρως εξαίρεται ή συμβολή τοΰ κυνός είς τήν θήραν. Σπουδαιότατον προσόν εϊται ή ταχύτης αύτου, ένεκα τής οποίας δύναται νά συλλαμβάνη και τά πλέον ταχύποδα τών ζωων. Είς τήν μυθολογίαν μνημονεύεται ή εκπληκτική ταχύτης του κυνος τής Πρόκριδος καί του Κεφάλου, είς τον όποιον ακριβώς διά τουτο ειχε δοθή το όνομα Λαΐλαψ. Ουδέν θήραμα ήδύνατο νά διαφυγή τής αληθώς θυελλώδους όρμητικότητος αύτου. Ό Όβίδιος απεικονίζει τάς θαυμαστάς αύτου ιδιότητας είς τήν περιγραφήν τής θήρας τής αλώπεκος του Τευμησίου ορούς, είς τήν οποίαν διαφαίνεται ή έπίδρασις τής αρχαίας τέχνης. Ή εκπληκτική ταχύτης του κυνος καταφαίνεται καί είς το κυνήγιον του λαγωοΰ, ένος τών μάλλον ταχυπόδων ζώων, προς του οποίου τήν ταχύτητα επαξίως ανταγωνίζεται ό ακαταπόνητος θηρευτικος κύων καί συχνάκις επιτυγχάνει νά συλλάβη αυτόν. Παραλλήλως προς την ταχύτητα ό νοήμων ουτος θηρευτής διακρίνεται δια την άκάθεκτον ορμητικότητα αύτου, ως και δια την αγριότητα και μανίαν, μεθ' ής εμπίπτει κατά των θηραμάτων. Ή λατινική ποίησις προσέδωκεν είς αυτόν τα επίθετα férus, trux, rabidus, τά όποια άποδίδουσι το μένος και τήν επιθετικότητα αύτου. Ή λεπτή καί ισχυρά οσφρησις του κυνος αποτελεί σπουδαιότατον παράγοντα εις τήν ίχνηλασίαν τών θηραμάτων. Χαρακτηριστική είναι ή είκών του λαγωνικού, το όποιον με τεταμένον το ρύγχος έρευνα επιμελώς επί του εδάφους τα ίχνη του λαγωοΰ, του κάπρου και άλλων θηραμάτων. Χάρις εις τήν θαυμαστήν των οσφρησιν οί κύνες δύνανται νά άνακαλύπτωσι τα δυσδιάκριτα ιχνη του ζώου δια μέσου πυκνότατης λόχμης καί όδηγουσι τον κυνηγόν μέχρι της φωλεας. Eις το κυνήγιον διαφαίνεται ή ορμή, ή ταχύτης, άλλα καί ή ευφυΐα καί σύνεσις τών κυνών. Οί αρχαίοι συγγραφείς καί καλλιτέχναι άπεικονίζουσι σκηνάς κυνηγίου πεζών ή εφίππων συνοδευόμενων υπό κυνών. Μνημονεύονται ίδιαι έρως οί λακωνικοί κύνες, οί κρητικοί, οί μολοσσοί της 'Ηπείρου, ώς καί οί όμβρικοί εν Ιταλία, οί γαλατικοί καί άλλα είδη κυνών διακρινομένων εις το κυνήγιον, οίτινες ενίοτε έχουσιν απόκτηση καί ίδιαιτέραν ειδικότητα είς τάς διαφόρους φάσεις αύτου. Ό κύων έχρησιμοποιειτο καί είς τον πόλεμον κατά τους αρχαίους χρόνους, εξαίρεται δε ή πειθαρχία, ή πίστις καί ή αυτοθυσία αύτου είς τήν μάχην. Κατά ταύτα στενή ύπήρξεν ανέκαθεν ή σχέσις του κυνος προς τον άνθρωπον. Είναι ό αχώριστος σύντροφος αύτου είς τήν άγροικίαν, είς τήν φυλακήν τών ποιμνίων, είς τήν θήραν. Εταίρος ομως ουχί σπανίως επικίνδυνος. Ύπάρχουσι περιπτώσεις ανθρώπων ουχί απλώς δηχθέντων, αλλά καί κατασπαραχθέντων υπό κυνών. Κλασσικόν τό παράδειγμα του 'Ακταίονος, τον όποιον κατεσπάραξαν οί ίδιοι αύτου κύνες. Ή τραγική τύχη του έγγόνου του Κάδμου ύπήρξεν εν εκ τών προσφιλών θεμάτων της αρχαίας λογοτεχνίας καί καλλιτεχνίας. Καί άλλα θύματα λυσσώδους επιθέσεως κυνών αναφέρονται ύπό της παραδόσεως, εν οις ό τραγικώτατος τών ποιητών Ευριπίδης, οστις κατεσπαράχθη υπό θηριωδών κυνών της Μακεδονίας. Ή εν "Αργεί τελούμενη κ υ ν ο φ ό ν τ ι ς ε ο ρ τ ή ύπομιμνήσκει τήν δύστανον μοιραν του Λίνου, αθώου νηπίου κατασπαραχθέντος υπό αγρίων ποιμενικών κυνών. Τά ολίγα ομως ταυτα παραδείγματα δέν αίρουσι τήν σημασίαν του κυνός δια τον άνθρωπον. Είναι ό πιστός καί άφωσιωμένος εταίρος μέχρι θανάτου. 'Υπόδειγμα πίστεως καί άφοσιώσεως προς τον κύριόν του καί αύθέντην ο "Αργος, απαθανατισθείς υπό του ποιητου της 'Οδύσσειας. Έν 'Ρώμη ό κύων δια τά εξαίρετα αύτου προσόντα ώς φύλακος συνεδέθη προς τους Λάρητας (Lares), θεότητας προστάτιδας της οίκίας καί τών τριόδων. Είς τά μνημεία της τέχνης ό κύων συχνάκις εικονίζεται παρά τους Lares. Οί αρχαίοι συγγραφείς έξαίρουσι τά προσόντα του κυνός ώς φύλακος της οίκίας καί του ποιμνίου. Ό ελαφρός ύπνος, ή άγρυπνος προσοχή, ή πίστις προς τόν κύριόν του, ή δυσπιστία καί έχθρότης προς ξένους καί άγνωστους, αι ήχηραί ύλακαί, οί αιχμηροί οδόντες, ή όξύτης τών αισθήσεων άποτελουσι βασικά χαρακτηριστικά του πολυτίμου τούτου ζώου. Έξ αντιθέτου ή άγριότης καί έπιθετικότης του ζώου, ώς καί τό έπίμονον καί διαπεραστικόν βλέμμα του, τό όποιον θα ήδύνατο νά έκληφθη ώς αναιδές, σενετέλεσαν ώστε ή λέξις κ ύ ω ν νά χρησιμοποιηθη έν τη ελληνική γραμματεία ώς υβριστική λέξις αποδιδομένη είς ανθρώπους θρασεις καί αναιδείς, είς μυθικά τέρατα ή καί είς άλλα ζώα διακρινόμενα διά τήν άρπακτικότητα αυτών. "Ολαι αύται αι μαρτυρίαι δεικνύουσιν οτι ήδη άπό τών αρχαιοτάτων χρόνων ο κύων κατέχει άξιόλογον θέσιν είς τόν βίον καί τά έργα του άνθρωπου, εντεύθεν δε είς τήν σκέψιν καί τάς δοξασίας αύτου.
Subject:
Subject (LC):
