Astronomische Messungen bei den Griechen im 5. Jahrhundert v. Chr. und ihr Instrument
Part of : Πλάτων : περιοδικό της Εταιρείας Ελλήνων Φιλολόγων ; Vol.ΛΒ-ΛΓ, No.63-66, 1980, pages 293-317
Issue:
Pages:
293-317
Author:
Abstract:
Ό συγγραφεύς διαπιστώνει οτι αι αποστάσεις της γηινης περιφερείας υπό των Ελλήνων κατά τήν αρχαιότητα καθωρίζοντο δια του τόξου του μεσημβρινού επί τη βάσει της μετρήσεως της σκιάς του γνώμονος κατά τήν μεσημβρίαν. Δια της αυτής μεθόδου της μετρήσεως του τόξου του ζενίθ άπο του ισημερινού δια του γνώμονος καθωρίζετο και το γεωγραφικον πλάτος κάθε τόπου (κλίμα). Αναφέρει τάς μαρτυρίας περί των τοιούτου είδους μετρήσεων του Ποσειδωνίου, του Ερατοσθένους, Οινοπίδου του Χίου, του Ίππαρχου, του Πυθέου του Μασσαλιώτου (συγχρόνου του Αριστοτέλους) και του Πτολεμαίου. Ιδιαιτέρως εξετάζει τήν μέθοδον και τα οργανα μετρήσεως του Ερατοσθένους περί ων πληροφορίας δίδει ό Κλεομήδης : π ό λ ο ς ή σ κ ά φ η — ήμισφαίριον κοίλον τοποθετημένον άνεστραμμένως επί οριζοντίου επιπέδου ( = το άντίθετον του ουρανίου ημισφαιρίου) και είς το μέσον αύτου ράβδος κάθετος ώσεί κύκλου άκτίς, ής ή σκιά έμετρείτο εντός του ημισφαιρίου κατά τάς δύο τροπάς του ηλίου και τήν ίσημερίαν και έχαράσσετο επί των τοιχωμάτων του. Αυτό το όργανον έκαλείτο ω ρ ο λ ό γ ι ο ν, η λ ι ο τ ρ ό π ι ο ν, ώ ρ ο σ κ ό π ι ο ν σ κ ι ο θ ή - ρ α ς , σ κ ι ο θ η ρ ι κ ό ν , ή μ ι σ φ α ί ρ ι ο ν κ ο ί λ ο ν κλπ. Βασική του ιδέα ήτο ή παρακολούθησις επί του τοίχου της κοίλης σφαίρας τήν πορείας της σκιας της κορυφής του γνώμονος εις καμπύλην. Ό όρος π ό λ ο ς δια το κοίλον ήμισφαίριον έλέγετο και σ κ ά φ η κατά τους Αλεξανδρινούς χρόνους. Ό συγγραφεύς διερωτώμενος άπο πότε ήτο γνωστόν το όργανον μετρήσεως ουρανίων σωμάτων τούτο, έρευνα και ευρίσκει είς τον Γ η ρ υ τ ά δ η ν και τους "Ο ρ ν ι θ α ς του 'Αριστοφάνους τον όρον π ό λ ο ς , όστις έν Νεφέλαις λέγεται και Π ν ι γ ε ύ ς ( ήμισφαίριον έπιτιθέμενον επί πυραύνου προς κατάσβεσιν των άνθράκων διά στερήσεως του αέρος), π ό λ ο ς έν Κ ο λ ω ν ω δε είς τους Δαιταλείς. Τούτο φαίνεται ότι είναι το ύπό του Ερατοσθένους χρησιμοποιούμενον έκ της παρωδίας του Μέτωνος είς τους "Ορνιθας, όστις θέλει να μέτρηση τον αέρα είς τήν Νεφελοκοκκυγίαν ( δηλ. τήν σφαίραν του ούρανού π ν ι γ έ ω ς ) . Δια το όργανον του 'Αναξίμανδρου δέν υπάρχει μαρτυρία, καίτοι ό γνώμων οπωσδήποτε έχρησιμοποίήθη υπ' αύτου ως σκιοθηρική ράβδος. Πάντως το 450-425 π.Χ. ό αστρονόμος Οίνοπίδης ό Χίος ό μετρήσας τήν άπόκλίσιν της 'Εκλειπτικής, ως τήν πλευράν του είς κύκλον εγγεγραμμένου 15γώνου (24°), δέν θά ήδύνατο νά πράξη τούτο άνευ της βοηθείας του γνώμονος ή πόλου και γνώμονος. "Αλλως τε ό 'ίδιος ορίζει τήν κάθετον : « κ α τ ά τ ο ν γ ν ώ μ ο ν α » .
Subject:
Subject (LC):
