42-52

Κοινά στοιχεία στα Εβραιο-Σεφαραδίτικα και στα Ελληνικά λαϊκά τραγούδια

Β' Μελέτες και Έρευνες

• Δραγούμης, Μάρκος Φ.

Σε άρθρο, που έγραψα το 1975 για τα ρεμπέτικα τραγούδια, παρατήρησα, ότι σημαντικό μέρος αυτής της μουσικής είναι παλαιό και ανήκει στην κοινή κληρονομιά των λαών των Βαλκανίων και της Ανατολικής Μεσογείου. Και σ’ ένα παράδειγμα που έδωσα, για να υποστηρίξω αυτήν την άποψη, απέδειξα ότι υπάρχει στενή σχέση μεταξύ του «Εβραϊκού Χο- ρ ο ύ» (Judentanz) του Γερμανού συνθέτη του 16ου αιώνα Hans Neusiedler, και των οργανικών εισαγωγών δύο τραγουδιών του μεγάλου ρεμπέτη, Μάρκου Βαμβακάρη.Μερικά χρόνια, μετά τη δημοσίευση αυτού του άρθρου, έλαβα επιστολή από τον Martin Schwartz, διακεκριμένον καθηγητή του Τμήματος Αρχαίων Ιρανικών και Ινδοευρωπαϊκών Σπουδών, στο Πανεπιστήμιο της Κα- λιφόρνιας, στο Μπέρκλεϋ, που είχε βρει τη διεύθυνσή μου από κάποιον κοινό φίλο και ήθελε να μοιρασθεί μαζί μου τις ιδέες του, για τη σχέση μεταξύ της Εβραϊκής μουσικής και των Ελληνικών ρεμπέτικων. Οι παρατηρήσεις του ήταν διεισδυτικές και έδειχναν, με τρόπο άκρως πειστικό, με τη βοήθεια μιάς κασέτας, ότι ολόκληρη σειρά από ρεμπέτικα και τραγούδια Γίντις ήταν παρεμφερή και, σε μερικές περιπτώσεις, ίδια.Πέραν τούτου ο Μ. Schwartz επεσήμανε ότι το παραδοσιακό τραγούδι « Τσοπανάκος», που χρησιμοποιήθηκε για χρόνια, ως σήμα, από την Ελληνική Ραδιοφωνία, τραγουδιόταν επίσης στα Γίντις και θα μπορούσε κάλλι- στα να ήταν Ρουμανικής προέλευσης. 'Ενας άλλος «σκοπός», πρόσθεσε, που τραγουδιόταν όχι μόνο στα Ελληνικά, αλλά επίσης και στα Γίντις και Τουρκικά, ήταν ένας χασάπικος χορός, τον οποίο είχε πρόσφατα ξεθάψει η γνωστή Ελληνίδα τραγουδίστρια των δημοτικών Δόμνα Σαμίου, με τον τίτλο « Εχε γειά, Παναγιά».Οι παρατηρήσεις αυτές, στη συνέχεια, μου θύμισαν έναν Έλληνα βιολιστή, από τη Μακεδονική πόλη της Νάουσας, που το 1930 είχε ηχογραφη- θεί από το «Μουσικό Λαογραφικό Αρχείο» του Κέντρου Μικρασιατικών Σπουδών Αθηνών, να παίζει έναν όμορφο χορευτικό «σκοπό», πού, όπως βεβαίωσε σ’ αυτούς που τον ηχογραφούσαν, παιζόταν σε γάμους και είχε τον τίτλο «Εβραίικος». Η αρχική εκδοχή αυτού του «σκοπού» δεν έχει ακόμη ανακαλυφθεί, αλλά ο Schwartz ήταν σε θέση να ανιχνεύσει κάποια από τα μοτίβα του, σε γνωστές παραδοσιακές Εβραϊκές μελωδίες. Στην εισαγωγή του δίσκου της Εθνομουσικολόγου, από το Τέλ-Αβίβ, κυρίας Σουζάνας Weich-Shahak, που κυκλοφόρησε πρόσφατα με τον τίτλο « Τραγούδια των Σεφαραδιτών, από τα Βαλκάνια», η συγγραφέας αφιερώνει μια παράγραφο στο ζήτημα της προέλευσης των τραγουδιών αυτών. «Σε μερικά τραγούδια, γράφει, είναι αναγνωρίσιμη η μεσαιωνική Ισπανική πηγή τους, ενώ σε άλλα κυριαρχεί η επιρροή του πραγματικού τόπου γέννησης του τραγουδιστή. Μιά Τουρκική αφετηρία φανερώνεται σε μερικές πλούσια στολισμένες μελωδίες, ενώ τα Ελληνικά και Βουλγαρικά στοιχεία είναι αισθητά στους σύνθετους ρυθμούς, που επιχωριάζουν στα Βαλκάνια».Αλλά, από τα παραδείγματα που παραθέτω εδώ, προκύπτει ότι η Ελληνική επιρροή ήταν ισχυρότερη απ’ ό,τι αρχικώς ενομίζετο ως τώρα, και είχε άμεση επίδραση, όχι μόνο στον ρυθμό, αλλά και στις μελωδίες και στο θέμα των κειμένων. Από την άλλη πλευρά τώρα είναι σχεδόν βέβαιο, ότι και οι Εβραίοι άσκησαν κάποια μουσική επίδραση στους Έλληνες, ιδίως στη Θεσσαλονίκη, όπου μέχρι το 1912 ο μισός σχεδόν πληθυσμός ήταν Εβραϊκός. Ακόμη θα πρέπει να αναλογισθούμε, ότι μερικές από τις ομοιότητες που αναφέρουμε σ’ αυτό το κείμενο, θα μπορούσαν ν’ αποδοθούν στην ανεξάρτητη υιοθέτηση, από Έλληνες και Εβραίους Σεφαραδίτες, μελωδικών ή ρυθμικών μοντέλων από τρίτη πηγή, όπως η Τουρκική, ή η Ρουμανική λαϊκή μουσική. Εν πάση περιπτώσει, αυτό που έχει σημασία δεν είναι, τόσο, το ποιος εδανείσθηκε από ποιόν (συνήθως το πρόσωπο που δίνει επίσης παίρνει, και αντίστροφα), όσο το γεγονός ότι η ομορφιά (ιδίως στη μουσική) είναι δυνατότερη από την προκατάληψη και συχνά καταφέρνει να προσπελάσει σ’ αυτό, που φαίνεται απροσπέλαστο.

• Other Humanities

• Λαογραφία

δημοτικά τραγούδια

Περιέχει παρτιτούρες