Reflections of the interpretation and dating of the Rotunda of Thessaloniki
Part of : Εγνατία ; No.6, 2001, pages 57-82
Issue:
Pages:
57-82
Parallel Title:
Σκέψεις πάνω στην ερμηνεία και χρονολόγηση της Ροτόντας στη Θεσσαλονίκη
Section Title:
Μελέτες
Author:
Abstract:
Η Ροτόντα της Θεσσαλονίκης κτίστηκε ανάμεσα στο 298/299 και στο 311 σ’ ένα χαμηλό έξαρμα του εδάφους, στην περιοχή που περιλήφθηκε στην πόλη με την οχύρωση των μέσων του 3ου αιώνα μ.Χ. Το νότιο πέρας του χώρου οριζόταν από ένα μαρμαρεπένδυτο τετράπυλο, το Τόξο του Γαλερίου και στα νότια διερχόταν η νοτιότερη decumanus του υστερορωμαϊκού πολεοδομικού ιστού. Το μνημείο περιβαλλόταν πιθανώς από περίβολο, η ακριβής μορφή του οποίου μας διαφεύγει. Η Ροτόντα εντασσόταν, μαζί με το Τόξο, σε ενιαίο με το ανάκτορο πολεοδομικό σχεδίασμά, δε φαίνεται ωστόσο, να ανήκαν στο ίδιο οικοδομικό πρόγραμμα. Το Τόξο πρέπει να ακολούθησε την οικοδόμηση της Ροτόντας, διότι τοποθετήθηκε σε σχέση με τον κύριο άξονα του κτιρίου αυτού.Ο αρχικός προορισμός της Ροτόντας ήταν μάλλον αυτός του ναού και όχι του μαυσωλείου. Αυτό στηρίζεται στην απουσία ταφικών ευρημάτων, στη θέση του κτιρίου εντός του τείχους και, κυρίως, στην αναλογία του με το Πάνθεον της Ρώμης. Το ίδιο απίθανος φαίνεται ο συσχετισμός του μνημείου με αυτοκράτορα άλλον από το Γαλέριο. Το κτίριο έχασε το ανώτερο τμήμα του θόλου του, πιθανώς από σεισμό, και επισκευάστηκε μαζί με την ψηφιδωτή διακόσμηση του θόλου. Στην πρώιμη βυζαντινή περίοδο η Ροτόντα συνδέθηκε με το Τόξο μέσω ενός κιονοστήρικτου διαβατικού, που ξεκινούσε από ένα μικρότερο ζεύγος πεσσών, που συνδέονταν με το κυρίως Τόξο στη βόρεια πλευρά του. Η Ροτόντα περιβλήθηκε επίσης με έναν κυκλικό δακτύλιο που απέληγε στα ανατολικά σε ημικυκλική αψίδα. Στη νότια πλευρά του δακτυλίου υπήρχε παραλληλόγραμμος προθάλαμος που συνέδεε το ναό με το κιονοστήρικτο διαβατικό που ξεκινούσε από το Τόξο. Αλλα προσκτίσμα- τα στο νότιο και στο δυτικό μέρος του κτιρίου φαίνεται ότι εξυπηρετούσαν το θρησκευτικό και κοσμικό ρόλο της Ροτόντας. Τόσο τα προσκτίσματα, όσο και ο δακτύλιος με την αψίδα, ανήκουν πιθανώς σε μετασκευή μεταγενέστερη από αυτήν του διακόσμου του θόλου. Ο ναός δεν ήταν μαρτύριο, διότι δε διαθέτει τα χαρακτηριστικά του μαρτυρίου και δεν υπάρχουν γραπτές πληροφορίες για μαρτυριακή λατρεία σ’ αυτόν. Η σύνδεσή του στα βυζαντινά χρόνια με το Τόξο και, μέσω αυτού, με το ανάκτορο υποδεικνύουν ότι στην τελική μορφή του χρησιμοποιήθηκε ως ανακτορικός ναός.Όσον αφορά τον ψηφιδωτό διάκοσμο του θόλου, αποτελεί την αρχαιότερη απόπειρα να καλυφθεί μια τόσο μεγάλη επιφάνεια με ένα ενιαίο εικονογραφικό πρόγραμμα με αμιγώς συμβολικό περιεχόμενο, πράγμα που προϋποθέτει την ανάπτυξη της χριστιανικής θεολογίας, αλλά και την ύπαρξη ενός χορηγού με ανεπτυγμένη θεολογική παιδεία. Το θέμα του διακόσμου είναι η θριαμβική εμφάνιση, «προέλευσις» του Χριστού-Βασιλέα του Παραδείσου, αλλά τα επιμέρους στοιχεία του διακόσμου δεν εντάσσονται σε ένα συγκεκριμένο εικονογραφικό τύπο. Τονίζεται ο θριαμβικός χαρακτήρας της Έλευσης με έμφαση στην ιεραρχική οργάνωση της σύνθεσης και με αναλογίες από το αυτοκρατορικό τυπικό και στοιχεία ανακτορικού διακόσμου. Τα ιδιαίτερα αυτά στοιχεία του διακόσμου σε συνδυασμό με την πρωτοτυπία της έμπνευσης και το γεγονός ότι το κτίριο περιλαμβανόταν στην αυτοκρατορι- κή ιδιοκτησία, οδηγούν στη σύνδεσή του με την αυτοκρατορική οικογένεια και ένα σημαντικό γεγονός της επίσημης ιστορίας, που σχετίζεται με τη Θεσσαλονίκη, στο διάστημα γύρω στα μέσα του 5ου αιώνα μ.Χ. Στην πόλη αυτή τελέστηκαν το 424 οι αρραβώνες και σχεδιάστηκαν επίσης για το 437 οι γόμοι του Βαλεντινιανού Τ' με τη Λικινία Ευδοξία, κόρη του Θεοδοσίου Β' —οι οποίοι έγιναν τελικά στην Κωνσταντινούπολη— και ο χώρος της τελετής ήταν πιθανώς η Ροτόντα. Έτσι μπορεί να εξηγηθεί το μέγεθος του έργου της επισκευής και διακόσμησης του θόλου και το υψηλό επίπεδο της εικονογραφικής σύνθεσης και εκτέλεσης του έργου.
Subject:
Subject (LC):
Notes:
Περιέχει εικόνες, κατόψεις και βιβλιογραφία
