74-100

Η αισθητική της επικόλλησης (κολλάζ) : ένα σύστημα τεχνασμάτων

• Dubois, Philippe

Αύτό πού τό άρθρο θά ήθελε νά τονίση, πολύ περιληπτικά, είναι άτι ή έ- πικόλληση (τό κολλάζ) σε άλα του τά επίπεδα, είναι ένα σύστημα τεχνασμάτων. "Ολες οι παράγραφοι πού συνθέτουν τή διάσπαρτη δομή τού παρόντος άρθρου τείνουν στό σκοπό αύτό, σειρά έπακριβών διασαφηνισμών έν αναμονή μιας πιό συστηματικής αντιμετώπισης, θέτοντας ύπό τήν αίγίδα τής πολυμήχανης σκέψης μιά παράδοξη μηχανή πού όνομάζεται κολλάζ.Βεβαίως, αυτές οΐ λίγες σελίδες, άποσπασμένες άπό μιά έργασία πού έ- τοιμάζεται, δέν φιλοδοξούν καθόλου νά έξαντλήσουν άλα άσα συσχετίζουν τό κολλάζ μέ τό τέχνασμα. Π.χ. δέν θά αναλύσουμε εδώ τήν εικονική (άνά) παράσταση των αντικειμένων τού τεχνάσματος: παγίδες, άπάτες, ένέδρες, προσωπεία, ταχυδακτυλουργίες, τεχνάσματα, δίχτυα, πλέγματα (σαγήνες), βρόχους καί άλλες έξαπατήσεις καί ψεύδη πού έξασφαλίζουν τήν νίκη τού πιό αδύνατου πάνω στόν πιό δυνατό (καί τά όποια οι Detienne καί Vernant έμελέ- τησαν άπό αρχαιολογικής πλευράς)1 τίποτα άπό άλα αύτά — άσο κι άν άποτε- λοΰν συχνά θέματα τού κολλάζ — δέν θά βρίσκωνται στό έπίκεντρο τής μελέτης μας.Θ' ασχοληθούμε κυρίως μέ τό νά προσδιορίσουμε, έκ των έσω, τό κολλάζ αύτό καθ’ έαυτό, σάν τέχνασμα. 'Αλλά, ακόμη καί άπό αύτή τήν σκοπιά, ή μελέτη μας δέν θά τονίση παρά μερικά φιλοσοφικά οφέλη, πού μπαίνουν σέ λειτουργία μέ τό κολλάζ, όπως ή αντιμετάθεση, ή γενικευμένη ανταλλαγή καί ή διασττορά. Θά παραλειφθοΰν έν τούτοις, συστήματα πού δέν είναι αμελητέα (αλλά πού υπήρξαν ήδη τό αντικείμενο διαφόρων σχολίων)2: τέχνασμα παράθεσης ξένων κομματιών πού ενυπάρχει σέ κάθε κολλάζ (σημασία τού τεχνάσματος τής παρένθεσης κειμένων πού γίνεται μέ τίς αρχικές εικόνες), τέχνασμα σέ σχέση μέ τίς έννοιες «δημιουργία» καί «θέμα», ήδη χρεωκοπημένες (συμφυρμός των ύπογραφών) τέχνασμα απέναντι στό θεατή, πού καταλύει τίς συνήθειές του, κοινωνικές, ηθικές, λογικές, άκόμη καί αντιληπτικές (διάσπαση τού προοπτικού χώρου), τέχνασμα σχετικό μέ τήν «καλή» ζωγραφική, καθόσον τό κολλάζ είναι ή τυπική μορφή τής μικροδουλειας (σύσταση ενός corpus τού τυχαίου, οπού τό κάθε τι μπορεί νά χρησιμεύση, κατεργασία τού δλου χωρίς προηγούμενο σχέδιο, πλάγια χρησιμοποίηση τού άπορρίματος σάν αρχικού ύλικοΰ, κλπ.).Συνοψίζοντας καταχρηστικά, θά λέγαμε οτι τό παρόν κείμενο διαρθρώνεται σέ τρεις αποσπασματικές πραγματείες:7 — αποσπάσματα άπό μιά (προσέγγιση) μελέτη άναλογική:Χωρίς νά δώση σημασία στήν αύστηρή επιστημονικότητα, τό κείμενο θ' άναφερθή πρώτα σέ μιά μεταφορά μυθολογική: τό μύθο τού Μινώταυρου, θεωρούμενο σάν σύμβολο τού κολλάζ. 'Επιπροσθέτους, θά ξεπηδήση ή ύλική πλευρά αύτής τής αναλογίας: ή σειρήνα, πού αποτελεί κι αυτή πιθανή αλληγορία στό σύστημα των τεχνασμάτων.2— άποσπάσματα άπό μιά μελέτη άπαριθμητική:Μέ αφορμή τήν έννοια τής αντιμετάθεσης (réversibilité) θά θεωρήσουμε μιά σειρά μικρών σουρρεαλιστικών τεχνασμάτων πού παρουσιάζουν μιά χαρακτηριστική αναστροφή. Θά συναντήσουμε έτσι, εκτός άπό μερικά κολλάζ τού Max Ernst, τό πρόβλημα τών "mots-valises" (Lewis Carroll) τό πρόβλημα τών σουρρεαλιστικών μεταφορών (Bréton, Desnos, Crevel), τών μεταμορφώσεων τού Lautréamont, μερικών σχεδίων τού Man Ray καί άρισμένων ζωγραφικών έργων τού Magritte. ’Επίσης τό πρόβλημα, σέ πιό πολυσύνθετο βαθμό, τής γενικοποιημένης ανταλλαγής καί τού ριζοματικού πολλαπλασιασμού (Chirico). 'Από ολη αύτή τήν ανασκόπηση στούς χώρους τής αντιστροφής, θά αντλήσουμε τά μεγάλα φιλοσοφικά συμπεράσματα πού θά συσχετίσουμε μέ τή συστηματική αντιστροφή, πού καθορίζει τό σοφιστικό τέχνασμα: θ' άναφερθοΰμε ειδικά στις Νεφέλες τού 'Αριστοφάνη, δπου ò Σωκράτης, ό σοφιστής αύτός, αποκαλύπτει όλους τούς κινδύνους τής γενικευμένης αντιστροφής, δηλαδή τής απώλειας τού ατομικού σωστού.3— αποσπάσματα μιας μελέτης φιλοσοφικής:Τό κολλάζ δέν είναι παρά διαμελισμός. Καί ò Max Ernst είναι ό σφαγέας.γνώστης τοϋ αδιαφανούς σώματος, πού συγκρίνεται μ’ εκείνον πού περιγράφει ô Tchouang-tseu. Θά έπιμείνουμε στην ποιότητα αΰτοΰ τοϋ τεμαχισμού: όχι κομμάτιασμα τοϋ πραγματικού, αλλά διαμελισμός τοϋ ούσιαστικοΰ, όχι τοϋ πλήρους αλλά τοϋ κενού, οχι τοϋ επιφανειακού σώματος άλλά τοϋ φανταστικού πού τό κατέχει, πάντοτε άπόν καί πάντοτε διάχυτο. Σκιά πού ποτέ δέν συλλαμβάνεται σάν ενότητα. Κολλάζ πάντοτε διασκορπισμός — κολλάζ διασπάθιση τής ταυτότητας.

• Arts

• Αισθητική
• Τέχνη

Περιέχει εικόνες