Saint Georges passant sur la Mer
Part of : Δελτίον της Χριστιανικής Αρχαιολογικής Εταιρείας ; Vol.44, 2005, pages 367-372
Issue:
Pages:
367-372
Parallel Title:
Άγιος Γεώργιος ο Θαλασσοπεράτης
Section Title:
Articles
Abstract:
Σε πολλές παραστάσεις τοΰ έφιππου αγίου Γεωργίου, στην ράχη τοΰ άλογου του εικονίζεται και νεαρός έφηβος. Είχαν υποθέσει οτι πρόκειται για δωρητή (Enlart) ή είχαν συνδέσει την δλη παράσταση με περσικούς μύθους (Talbot Rice), ενώ νεώτερη κυπριακή παράδοση έκανε λόγο για τον υπηρέτη τοΰ άγιου. Ό Myslivec το 1933 και ανεξάρτητα απ' αυτόν ό 'Ορλάνδος τό 1948, ερμήνευσαν τέλος τήν παράσταση. Σύμφωνα μέ τα εκδοθέντα Θαύματα τοϋ αγίου Γεωργίου (Aufhauser 1913) πρόκειται για νεαρό αιχμάλωτο τών Βουλγάρων ή τών 'Αράβων της Κρήτης, τον όποιον απελευθέρωσε ό σύμφωνα μέ τήν βυζαντινή ύμνογραφία «τών αιχμαλώτων απελευθερωτής». Τα γραφόμενα άπό άλλους, ότι ό νεαρός είχε αίχμαλωτισθή από Άραβες της 'Αλγερίας ή Τούρκους, δέν ξέρω που στηρίζονται. Οι σχετικές παραστάσεις αφθονούν σέ τοιχογραφίες, φορητές εικόνες καί χαρακτικά από τό τέλος τοϋ 12ου αιώνα μέχρι σχεδόν σήμερα. Ή άποψη οτιτό θέμα είναι «ιδιαίτερα» διαδεδομένο στην Βουλγαρία (Dujcev), μάλλον δέν ευσταθεί. Σέ μερικές παραστάσεις ό άγιος Γεώργιος μέ τον νεαρό αιχμάλωτο διασχίζει επιφάνεια νερού, πού παρά τα όσα έχουν γραφή είναι θάλασσα καί όχι ποταμός. Οι γνωστές, σέ μένα τουλάχιστον, παραστάσεις είναι μόλις δέκα - δύο φορητές εικόνες καί οκτώ τοιχογραφίες. Οι εικόνες βρίσκονται στο Μητροπολιτικό Μουσείο της Πάφου καί χρονολογούνται στον 13ο καί τον 16ο αιώνα (Είκ. 1 καί 2). Οι τοιχογραφίες είναι: α) Στον Αρχάγγελο τοϋ Πεδουλα της Κύπρου (1474) (Είκ. 3), β) Στον Σταυρό τού Αγιασμάτι (Πλατανιστάσα) της Κύπρου (1494), γ) Στον 'Άγιο Νικόλαο Δυμιλιάς (Φουντουκλί) της Ρόδου, τοΰ 16ου (;) αιώνα (Είκ. 4), δ) Στην 'Αγία Αικατερίνη ("Ιλκ Μιχράμπ) της Ρόδου (15ου αι.), ε) Στον 5Άγιο Γεώργιο τον Σφακιώτη στο Διαβαϊδέ της Πεδιάδος Ηρακλείου Κρήτης, όπου χάραγμα του 1414, στ) Στην Τράπεζα της Μονής Διονυσίου (1603) Αγίου Όρους, οπού, μοναδική εξαίρεση, ο άγιος Γεώργιος οδηγείται άπό άγγελο, ζ) Στο καθολικό τής Μονής Μωϋσέως τοϋ Αιθίοπος (Mar Musa al-Habashi) κοντά στο Nebek, ΒΑ τής Δαμασκού, πού θεωρείται έργο τοϋ τέλους τοΰ 12ου αιώνα (Είκ. 5) και η) Σ' ένα παρεκκλήσιο στο Crac des Chevaliers τής Συρίας, που χρονολογείται στο τέλος τοΰ 12ου ή στις αρχές τοΰ 13ου αιώνα (Είκ. 6). Στις δύο τελευταίες παραστάσεις ή μορφή τοΰ νεαρού αιχμαλώτου δέν σώθηκε, αλλά οι έκδοτες θεωροΰν, νομίζω ορθότατα, βεβαία τήν ύπαρξη της. Στην Κρήτη, έκτος από τήν ακόμα αδημοσίευτη παράσταση τοΰ αγίου Γεωργίου τοΰ Σφακιώτη, ίσως υπήρχαν και άλλες παραστάσεις. Αυτό, γιατί στην Μεγαλόνησο ό άγιος προσωνυμεΐται θαλασσοπεράτης και Νεροκαβαλλάρης -επίθετα ακόμα αθησαύριστα. Επειδή οι παλαιότερες παραστάσεις τοΰ αγίου Γεωργίου τοΰ θαλασσοπεράτη είναι σταυροφορικές, υπήρξε τάση να ύποστηριχθή ή σταυροφορική δημιουργία τοΰ θέματος, και μάλιστα στην Συρία, δπου παλιά ήταν εκτεταμένη ή λατρεία τοΰ άγιου Γεωργίου. Ή προσωπική μου άποψη είναι οτι το θέμα μάλλον προέρχεται από τήν νότιο ηπειρωτική και τήν νησιωτική Ελλάδα. Ό νεαρός στρατιώτης Γεώργιος από τήν Παφλαγονία, πού κατά τον Grégoire συνελήφθη αιχμάλωτος στην μάχη τοΰ Αχελώου (917), ή ό γυιός τής χήρας από τήν Μυτιλήνη πού άπήχθη άπό Άραβες πειρατές τής Κρήτης, γεγονότα πού προηγήθηκαν κατά δύο ή τρεις αιώνες των σταυροφοριών, και το ότι οί περισσότερες παραστάσεις τοΰ θέματος βρίσκονται στην νησιωτική Ελλάδα (Κύπρος 4, Ρόδος 2, Κρήτη 1), μάλλον ενισχύουν μια τέτοια άποψη.
Subject:
Subject (LC):
