67-90

' Η Βιομηχανική ' Ανάπτυξη τοΰ ' Ιταλικού Νότου καί ή Δημιουργία Νέων Περιφερειακών Δομών στην ' Ιταλία

• Dunford, Michael

(Ή 'Ελληνική περίληψη βασίζεται στην εισαγωγική ενότητα όπου παρουσιάζεται γενικά ή οικονομική καί χωρική ανάπτυξη στην Ιταλία τήν περίοδο 1951-75 καί θίγονται τά κύρια θέματα τοϋ άρθρου. Ή μετάφραση έγινε άπό τήν συντακτική επιτροπή μέ άδεια τοΰ συγγραφέα). Στις αρχές της μεταπολεμικής περιόδου Όί εξελίξεις χαρακτηρίζονται, έν μέρει σάν αποτέλεσμα βίαιων αγροτικών αγώνων πού ξέσπασαν μέ τό τέλος τής φασιστικής καταπίεσης, άπό τόν περιορισμό τής γαιοκτησίας στό Νότο λόγω τής αγροτικής μεταρρύθμισης τοϋ 1950 καί άπό τόν τελικό παραμερισμό τοϋ ιστορικού μετώπου τών βιομηχάνων τοϋ Βορρά καί τών γαιοκτημόνων τοϋ Νότου πού, καθώς έδειξε ό Γκράμσι, κυβερνούσε τήν ' Ιταλία άπό τό 1C80. Οί νόμοι τής αγροτικής μεταρρύθμισης καθώς καί ή ίδρυση τής Cassa per il Mezzogiorno που είχε σκοπό τήν υλοποίηση ενός εκτεταμένου προγράμματος δημοσίων έργων στό Νότο, εγκαινίασαν μιά νέα φάση ανάπτυξης τοϋ Νότου καί μία νέα μορφή ένταξης του μέσα στην εθνική οικονομία. Αυτό τό πέτυχαν, γιά παράδειγμα, μέ τόν ρόλο πού έπαιξαν στον εκσυγχρονισμό καί τήν εντατικοποίηση τής αγροτικής παραγωγής καί τό ανέβασμα τών εισοδημάτων στό Νότο, καθώς καί μέ τήν προσφορά διεξόδων στην περιοχή γιά τά προϊόντα τής βιομηχανίας τοϋ Βορρά. ' Επί πλέον, αυτά τά μέτρα έβαλαν μερικές άπό τίς βάσεις γιά τήν τελική αντικατάσταση τών γαιοκτημόνων άπό μιά αστική τάξη πού τήν αποτελούσαν στρώμα-^ πού κατείχαν θέσεις σέ κρατικούς οργανισμούς (υπεύθυνους γιά τίς δημόσιες δαπάνες) καί σέ δημόσιους καί μικτούς βιομηχανικούς καί χρηματοδοτικούς μηχανισμούς. Τήν ίδια περίοδο γίνονταν προσπάθειες, στό εθνικό επίπεδο, νά προσαρμοστούν οί δομές τής εθνικής οικονομίας μέ τή δημιουργία καί ενίσχυση σύγχρονων παραγωγικών κλάδων καί τή μείωση τής σχετικής σημασίας τών παραδοσιακών βιομηχανιών καταναλωτικών αγαθών (όπως, τών φυσικών υφαντουργικών προϊόντων, δέοματος καί ξύλου καθώς καί τής βιομηχανίας τροφίμων). Αυτές οί προσπάθειες κατέληξαν στην ανάπτυξη, στά μεγάλα βιομηχανικά κέντρα τοϋ Βορρά, σύγχρονων βιομηχανιών κεφαλαιουχικών αγαθών πού παρήγαγαν, ανάμεσα στά άλλα, αυτοκίνητα καί είδη εξοπλισμού κατοικίας. χΗταν αυτές οί σύγχρονες βιομηχανίες μηχανών πού οδήγησαν τή διαδικασία μιας γρήγορης ανάπτυξης βασισμένης στίς εξαγωγές, πού αναφέρεται σάν τό «οικονομικό θαϋμα» τής περιόδου 1958-64, άν καί ή διαδικασία αυτή εξαρτιόταν επίσης καί άπό τήν μετανάστευση τών εργατών (πού σέ πολλέςπεριπτώσεις απελευθέρωνε ή αναδιάρθρωση τής οικονομίας τοϋ Νότου) άπό τόν Νότο προς τόν Βορρά, καθώς καί άπό τήν διαθεσιμότητα διεθνώς ανταγωνιστικών εισροών ενέργειας καί ενδιάμεσων αγαθών. ' Η πολιτική γιά τόν Νότο έπαιξε ένα ιδιαίτερα σημαντικό ρόλο στην προώθηση τής ανάπτυξης αυτής τής τελευταίας κατηγορίας βιομηχανιών. Μέ τήν ένταξη της ' Ιταλίας στην ΕΟΚ τό 1957 ή πολιτική γιά τόν Νότο άρχισε νά αναθεωρείται προς τήν κατεύθυνση της προώθησης μιας διαδικασίας εκβιομηχάνισης. Σχεδιάστηκε ένα σύστημα παροχών καί επιδοτήσεων γιά μικρές καί μεσαίες επιχειρήσεις πού εγκαθίστανται ή επεκτείνονται στό Νότο, καθορίστηκαν κέντρα ανάπτυξης καί απαιτήθηκε άπό τίς κρατικές εταιρείες νά χωροθετοϋν μιά συγκεκριμένη αναλογία των επενδύσεων τους στό Νότο. ' Αλλά, σάν αποτέλεσμα τών πιέσεων πού εξασκούσαν στό κράτος οι ομάδες πού θά έπρεπε ή ενδιαφερόντουσαν νά επεκταθούν στό Νότο, τό σύστημα τών κινήτρων πού εισήγαγε ό Νόμος 634 τοΰ 1957 μετασχηματίστηκε σιγά-σιγά ώστε νά μπορέσει νά στηρίξει μεγάλης κλίμακας επενδύσεις έντασης κεφαλαίου σέ βιομηχανίες προϊόντων πετρελαίου, πετροχημικών καί χαλυβουργίας. Μέ τήν εισαγωγή αυτών τών μέτρων υπήρξαν δύο κύματα επενδύσεων στον Ιταλικό Νότο. Τό πρώτο συνέπεσε μέ τό «οικονομικό θαύμα» καί κυριαρχήθηκε άπό επενδύσεις κρατικών εταιρειών σέ εργοστάσια ενέργειας καί ενδιάμεσων αγαθών. Τό δεύτερο κύμα συνέβηκε στην περίοδο 1969-73. Γιά μιά ακόμα φορά έγιναν επενδύσεις στή χαλυβουργία καί τίς χημικές βιομηχανίες, άλλα οι ιδιωτικοί όμιλοι, πού συμμετείχαν σέ μιά ανταγωνιστική διαδικασία επέκτασης, έπαιξαν ένα πολύ πιό έντονο ρόλο στην επέκταση του κλάδου τών χημικών άπ' ότι προηγουμένως. Υπήρξαν ακόμα καί κάποιες αξιόλογες επενδύσεις στους τομείς τών μηχανών καί τών ηλεκτρονικών, πού προκύψαν τόσο άπό τίς προσπάθειες τών κρατικών εταιριών νά διαφοροποιήσουν τίς επενδύσεις τους στό Νότο όσο καί άπό αποφάσεις εταιριών όπως ή FIAT, ή Olivetti καί ή Pirelli νά εγκατασταθούν στην περιοχή. ' Η κίνηση μεγάλων κεφαλαίων, μέ έδρα τόν Βορρά, προς τό Νότο είναι μέρος μιας γενικότερης αποκέντρωσης της παραγωγής μακριά άπό τά υπάρχοντα βιομηχανικά κέντρα καί τίς μεγάλες μητροπολιτικές περιοχές της Βορειο-Δυτικής Ιταλίας. Αυτή ή διαδικασία αποκέντρωσης πηγάζει άπό τήν υιοθέτηση, άπό κάποιες μερίδες τού ' Ιταλικού κεφαλαίου, νέων στρατηγικών μέ σκοπό τήν παράκαμψη ορισμένων δυσκολιών τής συσσώρευσης πού οδήγησαν ο τις κρίσεις τών άρχων καί τού τέλους τής δεκαετίας τοΰ ' 60, όπου περιλαμβάνονται καί αυτές πού σχετίζονται μέ τήν άνισομέρεια ανάμεσα σέ τομείς, ανάμεσα σέ περιφέρειες καί γενικά μέ τήν σφαίρα τής αναπαραγωγής, όπως προκύπτουν άπό τήν ανάπτυξη μέ βάση τίς εξαγωγές καί μέσα στους γενικούς περιορισμούς αυτού τού είδους ανάπτυξης. ' Ο σκοπός τής μελέτης είναι νά περιγράψει μερικές άπό τίς πιό σημαντικές συνέπειες τών διαδικασιών οικονομικής καί χωρικής ανάπτυξης. ' Η συζήτηση αυτή οδηγεί στον εντοπισμό μιας ευρύτερης διαφοροποίησης μέσα στό πιό αναπτυγμένο τμήμα τής χώρας καί στή σκιαγράφηση τριών κύριων τύπων περιφερειακών δομών στή σύγχρονη Ιταλία.

• Social and economic geography

• Κοινωνικές επιστήμες

This article is based on the conclusion to a much longer study of Italian regional development that will appear as part of a book. I would like to thank Diane Rerrons for her comments on it

1. Aglietta M. (1979) A Theory of Capitalist Regulation, London: New Left Books.Bagnasco A. (1977). Tre Italie. La Problematica Territoriale dello Sviluppo Italiano. Bologna: Il MulinoBruno S. (1979) «The Industrial Reserve Army, Segmentation and the Italian Labour Market», Cambridge Journal of Economics, Vol. 3, No. 2, June, pp. 131-51.Cassa per Opere Straordinarie di Pubblica Interessa nell 'Italia Meridionale (Cassa per il Mezzogiorno), Annually: Bilancio, Rome: Cassa per il Mezzogiorno.Dunford M. and D. Perrons, Forthcoming : Capital and the Space Economy, London and Basingstoke : Macmillan.Del Monte A. and A. Giannola, ( 1978) Il Mezzogiorno nell ' Economia Italiana, Bologna: Il Mulino.Gramsci A. (1978) Selections from Political Writings 1921-26, London :Lawrence and Wishart.Graziani A. (1977) «Introduzione», in A. Del Monte and M. Rafia (eds.), Tecnologia e Decentramento Produttivo. L ' Esperienza Italiana dal Dopoguerra ad Oggi, Turin: Rosenberg and Sellier, pp. 7-23.Graziani A. (1978) «The Mezzogiorno in the Italian Economy»,Cambridge Journal of Economics, Vol. 2, No.4, December, pp. 355-72.Graziani A. (1979) «Il Mezzogiorno nel Quadro del' Economia Italiana», in A. Graziani and E. Pugliese (eds.), Investimenti e Disoccupazione nel Mezzogiorno, Bologna : Il Mulino, pp. 7-65.Istituto Centrale di Statistica (ISTAT), (1973) Occupati Presenti in Italia 1951-72, Rome : ISTAT.IST AT, (1975) : Annuario di Contabilità Nazionale 1974, 2 Vols. , Rome : ISTAT.Pinnarò G. and E. Pugliese, (1979) «Changes in the Social Structure of Southern Italy», International Journal of Urban and Regional Research, Vol. 3, No.4, Decern ber, pp.492-515.Podbielski G. (1978) Twenty Five Years of Special Action for the Development of Southern Italy, Milan : Giuffre.